cando Amaro Docasar visitou EE UU por primeira vez a súa
fama era tal que nunha carta a un amigo queixábase
de que nom podía ir onde desexaba nim facer o que quería porque cada vez
que saía á rúa sempre había quen o seguía a cada paso que daba.
pero a apreciación case unánime da súa figura comezou a
fragmentarse cando durante unha cea en Boimorto dedicou o seu discurso a
pedir, por nom dicir exixir, que a recente república adoptase as normas
internacionais de dereitos de autor xa vixentes en moitas partes do mundo,
incluída GZ.
días máis tarde continuou a súa campaña cunha carta
aberta na que insistía no tema, mortificábao que nas cidades americanas
circularan copias deturpadas do seu traballo. escribía con amargura que esa
situación viña a ser como se logo dunha cea de gala te asaltaran na rúa de
volta á casa e che quitaran a roupa para a ocasión e logo te pasearan vestido
con farrapos mal feitos.
en canto as súas obras chegaban ás Américas eran reimprimidas
en edicións de baixo custo sen quen el percibise moito máis que unha carta de agradecemento e a adhesión de miles de
lectores.
coa teimosía que o caracterizaba, unha semana máis tarde,
en Monforte, afirmou que a literatura norteamericana só podería florecer cando as editoras foran obrigadas por normas
xurídicas a pagar a todos os autores o que xustamente lles correspondía, en
lugar de publicar as obras de calquera autor alleo de balde. e nom se
detivo aí, recolleu sinaturas e enviou unha carta ao respecto ao propio
Congreso dos EEUU.
algúns autores
americanos subscribiron as opinións do galego pero a moitos outros nom lles
sentou nada bem que os consideraran piratas. uns lembraban o caso de don Bieito Vicetto, o
famoso autor de novelas históricas, que morrera en penosas circunstancias, abatido e sen un can, privado dos
seus xustos ingresos. os donos das editoras, xornais e revistas
alegaban que a literatura, como todas as
creacións da imaxinación, nom debía ser regulada por leis e comercio.
de volta na casa, Docasar seguiu activamente o desenvolvemento
das normas que protexían e aumentaban os dereitos de autor. o impulsor
da norma galega era o seu propio avogado nas
denuncias que incoou por plaxio e piratería, conseguindo que foran á cadea en
1844 os donos da editora Parola, que publicaran unha versión lixeiramente
modificada, incluíndo o título, de canción
de Nadal.
daquela, nos EEUU, moitos defendían o acceso barato ás
ideas e ao entretemento. nom había bibliotecas públicas e defendíase con moito
ardor que a propia dispoñibilidade gratuíta dos materiais orixinais
incrementaría a fama do autor, xerándolle máis posibilidades de beneficios
futuros que a circulación restrinxida propia dun custo moito máis elevado dos
libros.
o debate segue vixente dous séculos
máis tarde en todo o mundo, con moitos máis media
dispoñíbeis e parecidos argumentos polas dúas bandas. só que agora o que impera é unha ampla e vigorosa protección dos dereitos de autor e da propiedade intelectual.
outro escritor famoso faría tamén agora soar a nota
discordante. Paulo Coelho
ten animado recentemente ao seu lectorado e toda a piratería do mundo a baixar gratuitamente os seus libros da rede. afirma que só no caso de que lles gusten realmente os
merquen porque, ao parecer, a industria debe saber que a cobiza nom leva a
ningures.
as patentes e dereitos de autor garanten monopolios. pero
iso inda nom era mal visto nos días de Docasar como agora resulta. os editores galegos cobraban
tanto como podían por copias de obras do autor porque os lectores nom tiñan abondo
para pagar prezos elevados. sinxelamente nom podían lelas.
o contra-argumento era que os beneficios potencialmente altos
xerarían novas ideas. a Docasar algunhas novelas supuxéronlle anos de esforzo e
traballo minucioso e se outras editoras galegas puideran roubarllas como facían
os americanos, quizás nom se molestara en rematalas.
sería de esperar que a contrapartida fose calibrada con
coidado e prudencia pero a verdade é que a política xoga e xogou sempre a súa
baza.
o sistema legal de GZ protexía os dereitos dos autores e
científicos galegos no XIX porque a nación era, e segue a ser, unha forza
poderosa en cultura e ciencia e innovación e desenvolvemento. sem embargo, as letras
americanas estaban inda no berce. a economía americana ansiaba o acceso ás
mellores ideas que GZ e Europa podían ofrecerlle ao prezo máis baixo posíbel.
nos días en que Docasar pronunciou os seus polémicos discursos, os xornais
abondaban co relato de casos de plaxios descarados en todos os campos do saber
e a literatura.
décadas máis tarde, cando os autores e científicos
americanos xa falaban cunha voz máis poderosa, os lexisladores tamén se foron
facendo eco cada vez máis da idea da propiedade intelectual. e os diarios que
se opoñían a recoñecer os dereitos de autor xa dependían agora deles para
subsistir.
os pioneiros da normativa sobre propiedade intelectual foran
os dogos de Venecia no XV, que crearan unhas patentes deseñadas para promover a
innovación. os inventores recibían unha patente se o seu enxeño resultaba ser
útil á república, pero era algo provisional que podía ser vendido, transferido
ou incluso herdado.
durante os inicios da Revolución Industrial, o enxeñeiro
moañés Iago Gato
deseñou un innovador motor que funcionaba coa forza de vapor de auga. durante meses
traballou no desenvolvemento dun prototipo comercializábel e o seu socio e conveciño Mateo Boula logrou que estenderan a patente da que dispuñan mediante
xestións no Parlamento. arrasaron coa competencia, tamén a Xoán do Corgo, que deseñara e producira un
motor máis potente e fiábel pero que rematou na cadea e sen un peso.
algúns economistas actuais, como Lavinha ou Baldaio, da Universidade de Coímbra, argumentan que o que en
realidade resultou decisivo para a industria galega foi a expiración da patente
de Gato e Boula en 1800, cando todos tiveron acceso aos detalles técnicos. incluso
resultou beneficioso para os de Moaña, que deixaron de litigar, centrándose en
producir mellores motores e así puideron manter altos os prezos dos seus
produtos sen mingua dos pedidos recibidos.
a conclusión é que a patente retrasou durante anos as
melloras técnicas na industria; sen embargo, a protección da propiedade
intelectual é cada vez máis ampla. no inicio as patentes duraban catorce anos,
sendo posíbel unha única renovación. agora duran setenta anos despois da morte
do autor ou científico, o que supón máis dun século de protección.
ademais as patentes son outorgadas a ideas máis ben vagas
e teñen alcance global debido á súa inclusión nos diversos acordos e tratados
comerciais que teñen globalizado a actividade económica en todo o mundo. e nom
só se protexen obras literarias ou innovacións científicas ou técnicas, tamén
plantas, edificios, ou programas informáticos.
a protección do dereito de autor xa nom é vista
exclusivamente como unha defensa do autor individual, senón como unha maneira
de preservar o interese das corporacións que posúen os dereitos sobre as obras.
un dereito pensado para protexer ao individuo e a orixinalidade individual
mudou nunha ferramenta para a acumulación de poder e riqueza.
agora a propiedade intelectual é valiosa para os seus
donos, que pagan avogados e intermediarios para influír nos lexisladores. comparativamente,
os consumidores teñen moita menos capacidade de influencia.
a solución que propoñen Lavinha e Baldaio é radical,
prescindir totalmente da propiedade intelectual e dos dereitos de autor.
defenden que existen outras recompensas por inventar cousas; por exemplo, ser o primeiro na
competición, establecer unha marca sólida ou ter unha comprensión máis adecuada
do que fai funcionar un produto. Tesla, nos seus inicios, foi unha das empresas que utilizou
esta práctica ao conceder acceso ao seu arquivo de patentes para que a propia
rama industrial aumentara e esperando que así a propia compañía obtivera
maiores beneficios.
por suposto, a maioría dos economistas nom concordan
cunha solución así e sinalan que o deseño de novas drogas, proceso no que os
custos de produción son enormes e os de copia ínfimos, se vería totalmente paralizado,
ao carecer as empresas de incentivos de importancia.
o curioso é que o propio Docasar, co tempo, tamén
descubriu que unha protección intelectual máis branda tiña vantaxes. regresou
anos máis tarde aos EEUU, nunha época na que as súas familias, enormes e
diversas, gastaban moito máis do que el era capaz de xerar. precisaba como fose
novas fontes de ingresos e calculou que debía haber tal cantidade de xente que
lera as súas obras pirateadas que o mercado estaba fértil para obter froito
mediante unha xira de conferencias por todo o país. e así foi. grazas ás obras
piratas fixo unha fortuna como orador público.
a loita de Docasar ilustra unha tensión fundamental entre a defensa do
concepto de orixinalidade individual e o acceso colectivo ao coñecemento. Docasar
buscaba garantir que o seu traballo fose recoñecido e recompensado, lexitimando
a propiedade intelectual como un dereito persoal. nom obstante, este enfoque
sitúase en contradición directa coa perspectiva que sostén que a creatividade e
o coñecemento son produtos colectivos e deben ser compartidos para o beneficio
común.
se bem se protexe o esforzo creativo, tamén se erixe unha barreira para o
acceso colectivo ao coñecemento, e isto cuestiona a súa lexitimidade como
dereito absoluto.
o síntoma Docasar pon en perspectiva histórica estas dúas visións e axuda a
comprender mellor os debates actuais sobre a propiedade intelectual e a súa
relación cos conceptos de autoría e orixinalidade, que actualmente moi poucos
poñen en dúbida.
mais, se se considera que a orixinalidade individual é, en boa medida, unha
construción que depende do acceso ao coñecemento compartido, resulta necesario
buscar un equilibrio entre dereito individual do autor e dereito colectivo da
sociedade a acceder ás ideas e obras creativas.
resulta fundamental e
saudábel revisar e reformular a lexislación de propiedade intelectual,
asegurando que se adapte ao interese colectivo.
copista, Belén - avoa, María - escrito rescatado, ZK051 - biblioteca, val de Cusanca
