Amaro Docasar como síntoma

cando Amaro Docasar visitou EE UU por primeira vez a súa fama era tal que nunha carta a un amigo queixábase de que nom podía ir onde desexaba nim facer o que quería porque cada vez que saía á rúa sempre había quen o seguía a cada paso que daba.

pero a apreciación case unánime da súa figura comezou a fragmentarse cando durante unha cea en Boimorto dedicou o seu discurso a pedir, por nom dicir exixir, que a recente república adoptase as normas internacionais de dereitos de autor xa vixentes en moitas partes do mundo, incluída GZ.

días máis tarde continuou a súa campaña cunha carta aberta na que insistía no tema, mortificábao que nas cidades americanas circularan copias deturpadas do seu traballo. escribía con amargura que esa situación viña a ser como se logo dunha cea de gala te asaltaran na rúa de volta á casa e che quitaran a roupa para a ocasión e logo te pasearan vestido con farrapos mal feitos.

en canto as súas obras chegaban ás Américas eran reimprimidas en edicións de baixo custo sen quen el percibise moito máis que unha carta de agradecemento e a adhesión de miles de lectores.

coa teimosía que o caracterizaba, unha semana máis tarde, en Monforte, afirmou que a literatura norteamericana só podería florecer cando as editoras foran obrigadas por normas xurídicas a pagar a todos os autores o que xustamente lles correspondía, en lugar de publicar as obras de calquera autor alleo de balde. e nom se detivo aí, recolleu sinaturas e enviou unha carta ao respecto ao propio Congreso dos EEUU.

algúns autores americanos subscribiron as opinións do galego pero a moitos outros nom lles sentou nada bem que os consideraran piratas. uns lembraban o caso de don Bieito Vicetto, o famoso autor de novelas históricas, que morrera en penosas circunstancias, abatido e sen un can, privado dos seus xustos ingresos. os donos das editoras, xornais e revistas alegaban que a literatura, como todas as creacións da imaxinación, nom debía ser regulada por leis e comercio.

de volta na casa, Docasar seguiu activamente o desenvolvemento das normas que protexían e aumentaban os dereitos de autor. o impulsor da norma galega era o seu propio avogado nas denuncias que incoou por plaxio e piratería, conseguindo que foran á cadea en 1844 os donos da editora Parola, que publicaran unha versión lixeiramente modificada, incluíndo o título, de canción de Nadal.

daquela, nos EEUU, moitos defendían o acceso barato ás ideas e ao entretemento. nom había bibliotecas públicas e defendíase con moito ardor que a propia dispoñibilidade gratuíta dos materiais orixinais incrementaría a fama do autor, xerándolle máis posibilidades de beneficios futuros que a circulación restrinxida propia dun custo moito máis elevado dos libros.

o debate segue vixente dous séculos máis tarde en todo o mundo, con moitos máis media dispoñíbeis e parecidos argumentos polas dúas bandas. só que agora o que impera é unha ampla e vigorosa protección dos dereitos de autor e da propiedade intelectual.

outro escritor famoso faría tamén agora soar a nota discordante. Paulo Coelho ten animado recentemente ao seu lectorado e toda a piratería do mundo a baixar gratuitamente os seus libros da rede. afirma que só no caso de que lles gusten realmente os merquen porque, ao parecer, a industria debe saber que a cobiza nom leva a ningures.

as patentes e dereitos de autor garanten monopolios. pero iso inda nom era mal visto nos días de Docasar como agora resulta. os editores galegos cobraban tanto como podían por copias de obras do autor porque os lectores nom tiñan abondo para pagar prezos elevados. sinxelamente nom podían lelas.

o contra-argumento era que os beneficios potencialmente altos xerarían novas ideas. a Docasar algunhas novelas supuxéronlle anos de esforzo e traballo minucioso e se outras editoras galegas puideran roubarllas como facían os americanos, quizás nom se molestara en rematalas.

sería de esperar que a contrapartida fose calibrada con coidado e prudencia pero a verdade é que a política xoga e xogou sempre a súa baza.

o sistema legal de GZ protexía os dereitos dos autores e científicos galegos no XIX porque a nación era, e segue a ser, unha forza poderosa en cultura e ciencia e innovación e desenvolvemento. sem embargo, as letras americanas estaban inda no berce. a economía americana ansiaba o acceso ás mellores ideas que GZ e Europa podían ofrecerlle ao prezo máis baixo posíbel. nos días en que Docasar pronunciou os seus polémicos discursos, os xornais abondaban co relato de casos de plaxios descarados en todos os campos do saber e a literatura.

décadas máis tarde, cando os autores e científicos americanos xa falaban cunha voz máis poderosa, os lexisladores tamén se foron facendo eco cada vez máis da idea da propiedade intelectual. e os diarios que se opoñían a recoñecer os dereitos de autor xa dependían agora deles para subsistir.

os pioneiros da normativa sobre propiedade intelectual foran os dogos de Venecia no XV, que crearan unhas patentes deseñadas para promover a innovación. os inventores recibían unha patente se o seu enxeño resultaba ser útil á república, pero era algo provisional que podía ser vendido, transferido ou incluso herdado.

durante os inicios da Revolución Industrial, o enxeñeiro moañés Iago Gato deseñou un innovador motor que funcionaba coa forza de vapor de auga. durante meses traballou no desenvolvemento dun prototipo comercializábel e o seu socio e conveciño Mateo Boula logrou que estenderan a patente da que dispuñan mediante xestións no Parlamento. arrasaron coa competencia, tamén a Xoán do Corgo, que deseñara e producira un motor máis potente e fiábel pero que rematou na cadea e sen un peso.

algúns economistas actuais, como Lavinha ou Baldaio, da Universidade de Coímbra, argumentan que o que en realidade resultou decisivo para a industria galega foi a expiración da patente de Gato e Boula en 1800, cando todos tiveron acceso aos detalles técnicos. incluso resultou beneficioso para os de Moaña, que deixaron de litigar, centrándose en producir mellores motores e así puideron manter altos os prezos dos seus produtos sen mingua dos pedidos recibidos.

a conclusión é que a patente retrasou durante anos as melloras técnicas na industria; sen embargo, a protección da propiedade intelectual é cada vez máis ampla. no inicio as patentes duraban catorce anos, sendo posíbel unha única renovación. agora duran setenta anos despois da morte do autor ou científico, o que supón máis dun século de protección.

ademais as patentes son outorgadas a ideas máis ben vagas e teñen alcance global debido á súa inclusión nos diversos acordos e tratados comerciais que teñen globalizado a actividade económica en todo o mundo. e nom só se protexen obras literarias ou innovacións científicas ou técnicas, tamén plantas, edificios, ou programas informáticos.

a protección do dereito de autor xa nom é vista exclusivamente como unha defensa do autor individual, senón como unha maneira de preservar o interese das corporacións que posúen os dereitos sobre as obras. un dereito pensado para protexer ao individuo e a orixinalidade individual mudou nunha ferramenta para a acumulación de poder e riqueza.

agora a propiedade intelectual é valiosa para os seus donos, que pagan avogados e intermediarios para influír nos lexisladores. comparativamente, os consumidores teñen moita menos capacidade de influencia.

a solución que propoñen Lavinha e Baldaio é radical, prescindir totalmente da propiedade intelectual e dos dereitos de autor. defenden que existen outras recompensas por inventar cousas; por exemplo, ser o primeiro na competición, establecer unha marca sólida ou ter unha comprensión máis adecuada do que fai funcionar un produto. Tesla, nos seus inicios, foi unha das empresas que utilizou esta práctica ao conceder acceso ao seu arquivo de patentes para que a propia rama industrial aumentara e esperando que así a propia compañía obtivera maiores beneficios.

por suposto, a maioría dos economistas nom concordan cunha solución así e sinalan que o deseño de novas drogas, proceso no que os custos de produción son enormes e os de copia ínfimos, se vería totalmente paralizado, ao carecer as empresas de incentivos de importancia.

o curioso é que o propio Docasar, co tempo, tamén descubriu que unha protección intelectual máis branda tiña vantaxes. regresou anos máis tarde aos EEUU, nunha época na que as súas familias, enormes e diversas, gastaban moito máis do que el era capaz de xerar. precisaba como fose novas fontes de ingresos e calculou que debía haber tal cantidade de xente que lera as súas obras pirateadas que o mercado estaba fértil para obter froito mediante unha xira de conferencias por todo o país. e así foi. grazas ás obras piratas fixo unha fortuna como orador público.

a loita de Docasar ilustra unha tensión fundamental entre a defensa do concepto de orixinalidade individual e o acceso colectivo ao coñecemento. Docasar buscaba garantir que o seu traballo fose recoñecido e recompensado, lexitimando a propiedade intelectual como un dereito persoal. nom obstante, este enfoque sitúase en contradición directa coa perspectiva que sostén que a creatividade e o coñecemento son produtos colectivos e deben ser compartidos para o beneficio común.

se bem se protexe o esforzo creativo, tamén se erixe unha barreira para o acceso colectivo ao coñecemento, e isto cuestiona a súa lexitimidade como dereito absoluto.

o síntoma Docasar pon en perspectiva histórica estas dúas visións e axuda a comprender mellor os debates actuais sobre a propiedade intelectual e a súa relación cos conceptos de autoría e orixinalidade, que actualmente moi poucos poñen en dúbida.

mais, se se considera que a orixinalidade individual é, en boa medida, unha construción que depende do acceso ao coñecemento compartido, resulta necesario buscar un equilibrio entre dereito individual do autor e dereito colectivo da sociedade a acceder ás ideas e obras creativas.

resulta fundamental e saudábel revisar e reformular a lexislación de propiedade intelectual, asegurando que se adapte ao interese colectivo. 

copista, Belén - avoa, María - escrito rescatado, ZK051 - biblioteca, val de Cusanca

eu máis Adrián, Nuno, Ana, Diego, Teresa, Helena, e Miguel

dixérache que atopara a historia entre os papeis da avoa. contalo todo con nomes cambiados resultaba a única maneira posíbel. 

 

Adrián era silencioso, só falaba cando sentía que tiña algo moi importante que dicir. Nuno, en cambio, era coma unha fervenza que se impuña sen pretendelo. ao principio, iso era o que os unía.

Nuno sentía que podía falar sen límites, Adrián valoraba esa liberdade, pero tamén poder gardar silencio. e foi xusto aí onde todo se comezou a esfarelar. Nuno quería que Adrián tamén lle contase, que compartise o que o removía por dentro. precisaba saber cando estaba triste, cando tiña medo, cando dubidaba. e Adrián, que fora criado nunha casa onde a palabra e as emocións escaseaban, non sabía como facelo.

 

Nuno coñeceu a Ana. tamén era un remuíño, mais diferente. escoitaba tan alto que semellaba que todo parecese importante. Nuno comezou a sentirse escoitado coma nunca, e sen pretendelo, foron quedando, falando, contándose as ausencias e os ruídos da vida. Adrián decatouse, claro. pero en vez de loitar, pechouse un pouco máis dentro de si.

 

Nuno marchou, sen pelexa, sen berros, cunha maleta e unha nota, preciso que me escoiten.

 

eu estivera con Ana. a nosa fora unha relación estraña, nim amor nim amizade, algo entre a dependencia emocional e a necesidade de ter unha testemuña da propia vida.

 

eu traballaba como intérprete en congresos internacionais, ía e viña, mais sempre acababa durmindo algunha noite no seu sofá. falabamos pouco, pero os nosos ollos desprendían historia.

 

unha noite bebimos máis que outras. durmimos xuntas por primeira vez en dous anos. e despois de ter sexo a medio camiño entre a rabia e a lembranza, pregunteille se ela e Nuno eran algo máis que amantes.

 

nom soubo que responder, e entendino como unha resposta definitiva.

 

coñecín a Diego nun voo de Lisboa a Bruxelas, compartimos fila, rimos coas instrucións absurdas do persoal de cabina e intercambiamos números. pasamos semanas falando, enviándonos artigos e cancións.

 

Diego vivía obsesionado coa honestidade emocional. toda relación debía basearse en dicir a verdade, mesmo cando doe.

 

cando nos volvemos ver en persoa, pasamos a noite xuntos nun cuarto de hotel frío e moderno. foi unha noite de ansia, sen palabras. ao espertar, intentei contar algo sobre Ana, pero paroume, nom preciso saber se aínda pensas nela, só dime se queres estar aquí comigo agora.

 

dixen que si, e foi verdade durante algúns meses.

 

Diego e Teresa coñecéronse despois. el faláballe de medusas e fondos mariños, e ela recitáballe versos. pero Teresa precisaba dicir todo, sentir todo, vivir cada emoción ata o límite e Diego, que pensaba que a verdade era un acto de xustiza, sentíase agredido cada vez que recibía información que nom desexaba nim solicitara.

 

Teresa contaba todo, os seus ligues, os seus medos, os seus celos, os seus soños. cando lle confesou que sentía algo por outra persoa, non o fixo para facer dano, senón porque cría que calquera segredo era unha traizón. Diego non puido con iso e marchou.

 

a outra persoa era Helena, parca en palabras, mais capaz de facer sentir a calquera que estaba fóra de todo perigo ao seu carón. e Teresa atopou paz por primeira vez en moito tempo.

 

mesmo así, sentía a culpa de nom compartirlle todo o que sentía.

 

unha noite, Helena díxolle, nom preciso que mo digas todo, só quero saber que estás aquí cando estou rota e que non vas escapar por iso.

 

nom tardaron en chegar ao baño do local para morderse e lamberse.

 

Miguel, o irmán de Helena era calado, máis dado á observación que á palabra. estivera por Adrián había uns anos, nom chegaran a nada serio pero unha noite volveuno ver nas rúas.

 

Adrián, máis vello, con outra mirada diferente, recoñeceu a Miguel. falaron un pouco. volveron verse casualmente e a partir de aí os encontros repetíronse. xa non houbo contención e fixéronse carne un ao outro.

 

Miguel sorriu cando Adrián lle dixo, a miña pel e as miñas mans falan mellor que a miña boca.

 

a Diego volvino cruzar en Madrid. eu ía con outra persoa. mirámonos sen falar.

 

máis tarde mandeille unha nota, nom tiñas razón, hai verdades que matan, e silencios que salvan.

 

Nuno reencontrouse con Inés, que levaba unha criatura da man. nom preguntou nada. ela tampouco. tomaron un café. despedíronse cun bico leve, nos beizos, coma se non quixesen destruír o que quedara flotando no aire.

 

Helena e Teresa acabaron por deixar de falar. sen drama e sen loita. Teresa escribiu un libro no que falaba dunha muller que non necesitaba palabras para amar. Helena leuno. e chorou.

 

e agora eu estou aquí, volvendo ao principio, contando isto sen máscaras, sen pseudónimos, sen historias prestadas.

 

é a nosa historia, compartida, fragmentada, mudada nun conto que che fixen crer que atopara entre papeis alleos.

 

e, ti, se chegaches ata aquí, sabes que este tamén é un xeito de dicirche que xa podes contarme todo, ou nada, porque xa aprendín a escoitar en silencio.

breve biografía de calquera escritora

-esta barra está recollida. atendémoste na outra.

xa nom era nova pero si guapa.

volvín pedir algo que nom me apetecía e entroume a fame. pero terían pechado tamén a cociña.

un na mesa a carón paga e marcha e é entón cando dou conta do vello na outra estrema do local chuchando do seu vaso de tubo e maltratando o que soa na tele.

a outra traballadora, máis nova, si que fai bo ritmo coa música, cos ollos, co xesto dos seus beizos, e adiviño que tamén co ademán que ten ao camiñar, coma se bailara.

aproxímase ao vello e acénalle algo con familiaridade.

saco o caderno e comezo a garrabanchalo sen éxito porque me derrota a curiosidade. tanto que teño que volver mirar a través dos vidros da cafetería se o tipo que me pedía cartos no aparcamento inda vai e ven arredor dos coches antes de varrer a estancia para saber que fan agora.

-inda nom é hora.

todo daría a entender que se irán xuntos se nom fose porque nada semellan ter en común aparte de estar aquí e agora.

trato de pensar na dificultade de ser relevante en tempos en que as novas posibilidades narrativas que ofrece a tecnoloxía deixan no berce o ritmo e a capacidade dos que contan ao vello. pero o que estes dous poidan ter un co outro é máis interesante.

moléstame tamén iso. moléstame que inventar a vida de Roberto Cardona, o home que quedou varado anos nunha illa no medio do océano sen máis compaña que Venres, sexa máis interesante que falar da verdade, de descifrar as razóns da vida sen inventar cousa. moléstame a hipocrisía que supón apelar á axuda da verdade cando nom estás nada máis que inventando.

moléstame que os meus sentidos vaian con ela cando vai e volve canda el, que nom para de deturpar as músicas e os ritmos mentres ela se desliza ao seu carón coma unha serea que te está encantando.

agora toca sacar o lixo dun cuarto detrás da barra e a súa compañeira segue indiferente ao que eles dous poidan facer, como se xa fose costume estar cada unha á súa leria. coma se o que pasa é o que ten que inevitabelmente pasar, e nos resultase máis doado ser indiferentes.

pero é hora de irme. está a chegar o tren, e a miña viaxeira.

a maioría dos seus manuscritos, inéditos, inconclusos e confusos, están dispersos en caixas polas casas dos seus amigos.

sentada, durante anos, no mesmo bar, na mesma mesa, mirando á mesma praza, tomou nota tras nota e trazou esbozo tras esbozo.

un can de palleiro semellaba entoar un himno á saída do sol; porque un can, e menos un palleiro, nom pode comprender esas combinacións sagradas. sem embargo, o seu acto abre o día e entrégallo aos seus amos.

a partir dese instante bota todo a andar. unha vella lava rapazolos que naceron e medraron nas rúas. unha muller cunha vasoira sube nunha carreta con lixo e reméxeo ata pisalo ben pisado e así poder acomodar máis, moito máis. e iso fai que se lembre de Doza de Río, que seica dedicaba danzas exóticas a Noso Señor.

un corvo descende con todas as precaucións ao asfalto para salvar unha poliña pintada de rosa, coma aquelas coas que viñan avós e netos rúa arriba nun día de feira.

unha mozota xoga á chuca mentres atende a clientela, que lle merca o mal haxix que leva agochado no escote.

un cego é quen de encordar un catre mentres un gato nom perde detalle da bola da corda, por se pode, iluso, pillarlla dun bo chimpo.

e un home que vende velenos apoia o cartel co que se anuncia nas rúas mentres almorza unhas fabas feitas en carne ao caldeiro.

unha vive-e-deixa-vivir, un borracho, unha muller que lava o pelo e os peitos á vista de quen queira mirala, unha vendedora de chocolate e churros, un leproso sen cura, unha paralítica sen cadeira, unha avogada sen casos, un rillote que bate nunha rata morta que nom se quere mover, e unha estatua cagada das pombas que se queixa aos peladores de patacas que traballan sentados aos seus pés que leva máis de cen anos longos sen que alguén a toque por vicio.

e cando baixe do tren e a colla do brazo comezará un fío coma, ‘Mercedes e Xosé, os meus bisavós, ao terminar de emparellar os 325 calcetíns do día, despois da cea uns días, no medio dos dous sonos da noite outros, puxéronse cómodos no sofá …’.

os seus ollos arderán e o seu sorriso inundará a súa cara. e tamén me lembrará que eu sempre fora un neno doce que nom paraba de escribir e facer debuxos nos meus cadernos de tapas vermellas, aquelas tapas duras dos cadernos tan modernos que de repente comezaran a vender na de Albar.

-nom sei como puideches cambiar tanto. nom sei porque agora tes o sangue tan negro.

en calquera conto cabe calquera mentira, e está confortábel co resto das mentiras.

antes de perderse, antes de deixar saber quen era ela e quen era eu, comprendía que o accidente é un coleccionista infalíbel. un seu axudante escolle, para situalo no medio da praza, no máis visíbel, como se dunha mostra se tratara, o máis selecto da prole dos días. e ela nom ten máis que mirar atenta para tratar de describir o que nunca pensara presenciar.

un dos nosos ancestros, a finais do XVIII, fixera unha gran fortuna nas Antillas mercando negros enfermos, sandándoos, engordándoos e revendéndoos a bo prezo. unha súa descendente, centos de anos máis tarde, puido permitirse ser filla dun home honorábel e dunha muller decente con casa no centro de Lisboa.

resultou ser a máis intelixente dos catro fillos que tiveron. Lucía pintou, Hadriano foi médico, Tomeo fundou unha sociedade chamada os Apóstolos, que logo dou moito que falar no eido intelectual e a ela, María, alcumárona cabra.

a súa neurose obrigouna a ensaiar xeitos variados de lidar co mundo. probou tirándose desde un balcón, logo tomou varios gramos dunha substancia co almorzo mentres se deitaba durante horas na herba do xardín interior e privado e finalmente decidiu, un día frío de inverno, encher os petos dun abrigo que lle acaía moi ben no corpo con cantos rodados e meterse nun río menor que ía dar ao Teixo, como se fora ser novamente bautizada.

case afogou pero antes lograra causar varios escándalos máis, tivérame a min, dicían que nom tiña talento pero levaba pantalóns de home, fumaba habanos exipcios en público e namorábase de mulleres que nom eran poetas nim sabían escribir ben.

daba mitins e repartía propaganda subversiva nos garitos dos barrios obreiros. viaxou ata as partes extremas do mundo, moitas veces sen declarar porque os criados subíana aos barcos ou metíana nas huchas cubertas de lonas que xa nom valían para outra cousa ou roubaba burros e marchaba aos desertos que preceden ao Sahara.

cando ten un período de luz sabe que hai dúas tarefas simultáneas que lle pedimos ao accidente, máis imperiosamente que outras. en tempos de incerteza a tarefa de comprender o mundo tal e como se manifesta e a de escaparnos del, a de ancorarnos no real mais tamén a de refuxiarnos en onte ou antonte ou mañá ou pasado mañá, cando nos dicían ‘érase unha vez’ ou a de facernos desexar o que inda nom nos acontecera pero cada vez desexabamos máis, ‘si, nom te preocupes, ti vas chegar a astronauta’.

e ela debátese nesas encrucilladas sen poder decidir o seu rumbo.

mentres, na indecisión e na néboa, pide un outro café e saborea estar así.

antes de volverte perder

nom pasa nada

se vexo o papel en branco e nom podo escribir cousa.

durmir é bo, tamén porque

pensarei cos dedos en todo o que me queda logo de amarnos

mais nom, nom pasa nada.

só procuraba escribir versos de amor.

mais durmirei, espertarei e lembrarei

que te tiven. desexarei que volva pasar, desexarei

volver ter unhas mans expertas que te toquen toda

antes de volverte perder e que volva

pasar todo

e algún día sorrirei lendo o que nom escribín

 copista, Margarida - avoa, María - escrito rescatado, FY804 - biblioteca, Gaiás - nota da copista, poema sen atribución concreta a ningún autor, mais semella que son uns versos que puideran ser escritos por un antigo amante de Ana Codeseda antes de casar con Guillerme estradense, e rival literario seu

feridas encarnadas

viaxaba entre Zamora e Porto en compaña de Uxía de Montes e ao fío da conversa murmurou, a linguaxe estase a deteriorar, estamos ás portas dunha gran catástrofe.

daquela pareceume que pronunciaba unha das súas infundadas profecías, pero en pouco tempo o país iniciou un dos seus pesadelos máis escuros con aquela doenza da linguaxe que tiña coma síntomas verbas de cuartel, ademáns imperativos, discursos militares antepasados , ou desprezo á capacidade de síntese.

Uxía insistiu novamente, vense unha gran catástrofe, nótase nas palabras. xa o dixo Rafael.

referíase a Rafael Caxide, que saíra do armario un día ás dez menos cuarto, logo do parte da noite, por xenreira, e dez anos antes escribira arredor da linguaxe, un ensaio sobre o deterioro do mundo verbal, que perdía forza, efectividade e lucidez. el optaba por nom ser excesivamente afirmativo, nom estar demasiado seguro, nom abroquelarse detrás de ideas incólumes.

pero na xente medrou a linguaxe da certeza e a afirmación. quizás porque desde a boca do caudillo é posíbel explicar a totalidade do mundo, nom hai tema descoñecido, posibilidade de erro ou espazo para a dúbida.

o pasamento do ' Comandante eterno ' nom logrou silencialo e desde os seus ollos nos muros das cidades, desde o fociño vacilante do seu herdeiro político, segue a pontificar e vixía que as súas palabras se cumpran en sangue.

vai a cabalo dunha nova lingua orballá, insufribelmente amaneirada e vacua, gañando capitalidade tamén fóra das nosas fronteiras, coma cando aquel escuro político estranxeiro barbotou, ten amencido coma un Douro triste esvarando ante os meus ollos ... forza Diogo Casto, para liberarnos tamén a nós deste medo á soidade de cen anos.

eu, contra toda desesperanza afirmo, sen embargo, que se pode falar dunha verdadeira calidade profética na que algúns poetas galegos intuíron a barbarie. unha palabra fresca e fonda presérvase na croia da súa escrita. resiste unha voz que protexe e coida o sabor desa palabra que afonda nunha realidade desolada ata transformala en aventura da intelixencia e o esplendor.

a devastación do país é evidente: o desastre económico e os soldos de miseria, a persecución das minorías, o arrasamento das nosas rías e os nosos montes, os asasinatos e as torturas acreditadas polos informes de organismos internacionais. ata temos torturadores nos leixous: o Bloquim, o ruso mercenario ou Aulo, o comanche arrepentido.

e, por suposto, a exaltación permanente e hiperbólica da linguaxe excrementicia, en precisa definición de Roberto Dobaño, o pai das catro últimas misses de Zamora. mais o lume doutra palabra vive nas mans sinxelas, case silenciosas, de moitos escritores.

faíscas, sabores irrepetíbeis, texturas, sons perturbadores e musicais, imaxinacións desbordadas. a devastación verbal sucede nesas rúas anegadas de dor e sangue, pero nos rumores valentes desafía outra GZ: reflexiva, empática, áspera dun xeito belo e espido.

está escrito, a unha sociedade escindida corresponde unha poesía en rebelión e ao rescate do país extraviado no erro resulta imposíbel nom tremer ao ler,

vostede ten que obedecerme, díxolle o pai á rapariga,

e eu mirei no espello e sentín

atravesando, encarnadas, os gumes as feridas

copista, Flora - avoa, Elisa - escrito rescatado ME235 – biblioteca Velezinha

estirpes de verdugos

hai anos, un verdugo que viña de aforcar un reo coma min nunha parroquia a tres días de camiño non atopou quen lle dese cama, e tivo que ir durmir a un pobo próximo. alí nom dixo a que se dedicaba.

ao noso aforcamento asistiu moita xente, e entre ela un tal Ramón, que non sei se era de Dozón ou do Irixo, e quedou enfeitizado pola súa arte, por cómo saudaba á concorrencia, e seguiulle os pasos, escoitando como falaba co estamento oficial, principalmente o noso alcalde, e cos gardas civís. aquel acento notoriamente vandalusí mareábao e deixábao estomballado de pracer.

o verdugo saudaba moito pero era pouco saudado, pero iso a Ramón nom lle semellaba raro.

pasou ao Xulgado a botar unhas sinaturas nos autos pertinentes, e leváronlle alí pan e xamón e unha botella de tinto, e mentres repoñía forzas, contou dun que axustizara alá en Murcia, ao cal o crego que lle recomendaba a alma ofrecera un vaso de viño.

o murciano rexeitouno dicindo que era branco, e que por iso non o bebía, que a non tardar unha hora íalle dar ardor de estómago. en cambio, o tinto acaíalle moi ben. pero xa non había tempo de irllo buscar.

os presentes apenas riron o conto, pero Ramón ría que se escarallaba. porfiara ata que o deixaron estar onde o verdugo repoñía forzas logo da faena.

-no momento da morte hai distintas reaccións no patíbulo. un mesmo día axusticei un labrego e un estudante por ter matado un terratenente.

o labrego tiña vinte anos, enorme coma un oso, cabelos longos e ollos azuis, que se metían dentro de ti se o mirabas moito. trouxérono á praza do pobo para aforcalo diante de todos. en medio do silencio de homes e mulleres, que foran ata cos nenos para ver o espectáculo, levantei o lazo para poñerllo ao pescozo, e o oso con absoluta tranquilidade ergueu a mandíbula como ofrecéndome, a xeito de cabaleiro, a súa gorxa.

pero aconteceu o incríbel.

cando accionei o mecanismo e o corpo caeu no baleiro, rompeu a corda rompeu e el acabou caeu esmendrellado no chan. pero ergueuse, coa caluga medio dislocada e o pescozo case rebentado. tanto que se vía como se lle escapaba sangue por fóra e por dentro. e novamente, con toda dignidade, volveu ofrecerme a gorxa para a segunda corda.

pero non había caso, non eran cordas para o peso do labrego, porque a segunda tamén rachou coma se fose fío de coser.

fixo un esforzo sobrehumano para erguerse outra volta pero quedou a catro patas, cegado polo sangue que lle enchía os ollos e respirando en medio dos ronquidos que lle causaban os borborotos que lle asolagaban as alegrías. outros oito fillos de labregos coma el, pero de uniforme e en acto de servizo, arrastrárono como puideron e, medio sentado medio en crequenas, puxéronlle a terceira corda ao pescozo. e esta vez si, quedou soberana, tensa coa súa carga, que pegaba sacudidas coma un galo bravo.

ao estudante trouxérono vestido cun pantalón marrón de tergal e unha camisa branca que lle quedaba frouxa. estaba ben atado. tanto que as cordas xa lle cortaran a circulación nos pulsos. era todo palidez e na súa face reflectíase a fame dos estudantes pobres.

nom sei porque o imaxinei tardes e noites de inverno metido na cama permanentemente atermiado polo frío e calado pola humidade do cuarto no que porfiaba por estudar, como lle dixeran na casa, para nom volver nunca a ter frío e chegar a vello sen reuma.

este nom ofreceu o pescozo coma o outro. ao contrario, comezou unha resistencia desesperada.

nom tiña libre máis que os dentes e comezou a bailar furioso, tratando de alcanzarnos. inda preso das cordas semellaba imparable, coma un lobo solitario e escuálido defendéndose dunha manda de cans.

ata que o máis activo dos uniformados lle acertou co golpe definitivo e agarrouno dos cabelos negros e sucios. e con outro que o agarrou dos pés puideron guindalo no chan e alí, furiosos, quebráronlle a patadas as gañas de trabar a ninguén. erguérono todo escangallado, coma unha cascuda á que lle pisaran o abdome. e colgámolo.

a algúns pareceulles que inda no último estertor, o estudante abriu e cerrou a boca. coma un lobo famento que quere trabar carne fresca e tenra. así o contaron, nas lareiras, nas tabernas, nos ultramarinos. ata que todos pensaron que así pasara, quedaba mellor o conto e o estudante nom lle importaba a ninguén.

cando acabou de falar, o verdugo colleu o seu maletín e marchou só a agardar a dilixencia que había de levalo á cidade.

a xente apartábase ao seu paso; case unánime. ía falando só, mentres seguía saudando.

comezou a chover e Ramón achegouse ao verdugo. abriu un paraugas que levaba para cubrilo, e mentres camiñaban íalle preguntando se tardara moito en aprender o oficio, se a paga era boa, se había que viaxar moito. Ramón nom deixaba de preguntar. tíñalle botado o ollo a unha moza do Sanguiñedo pero tiña medo de dicirlle o que quería ser por se ela se botaría atrás. se a el lle pasara algo así.

-eu sonche un funcionario do Estado coma outro calquera. nom apesto e os meus cartos tampouco, inda que moitos opinen o contrario. sonche moi estimado polas miñas amizades do Bierzo, como antes o fora en Astorga. tamén son un científico, pódese dicir. propuxen ao goberno unha máquina portátil máis perfecta que a guillotina, á que chamo, en honra da raíña, ‘a sabeliña’.

Ramón non sabía o que era a guillotina porque nunca escoitara falar dela. o verdugo explicoulla, e logo a súa invención, insistindo en que era indolora para o penado.

e que no que tocaba a mulleres, que el estaba casado cunha estranxeira, de Carmona, ao outro lado da península, na Vandalucía, con pais que collían algo de viño, e que se poñía moi mimosa cando el volvía dunha viaxe profesional.

-a min o que menos me prace é o aforcamento, inda que siga de moda. é unha cousa primitiva que precisa de poucas aptitudes mecánicas.

tamén teño un nó corredizo propio, que nom aceptan no ministerio, porque en GZ nunca se premia o verdadeiro mérito e deixamos que inventen os outros para logo mercarllo e presumir de modernos e instruídos.

un nó así, dixo.

sen que a Ramón lle dera tempo de nada sacou a bufanda e pasoulla polo pescozo.

pensou, claro está, que ía morrer naquel mesmo instante.

o sangue do corpo partíuselle en dous, e un frío que nunca sentira subiulle sen saber de onde polas costas arriba ata instalarse confortabelmente na cachola; mentres outro, incribelmente xeado, lle baixaba ata asentarse nos riles.

desmaiouse.

ou iso debeu pasar porque cando volveu en si, estaba sentado no chan, todo enchoupado da chuvia que inda caía, frío, enriba do paraugas aberto, e tiña arredor do pescozo aquela mancha vermella, do grosor dun adival, que lle durou toda a vida.

-salvei de milagre, comentaba sempre.

pero estirpes de verdugos, coma de persoas, hai moitas e moi diferentes entre si.

deturpación, tamén, dun feirante coñecido de don Álvaro Cunqueiro - @xindiriz

Gaiás: &viii

pero aquelas viaxes remataron de vez cando don Román quedou sen fala.

tivemos a mesma espiñada.

levantei a mirada e no xardín, amarelo e negro, eu sabía que só había un home inda que nom o vira; infranqueábel coma unha fatalidade.

-o porvir xa existe, pero eu son amigo seu. podo volver ver esa carta?

xa tiña o revólver preparado e aproveitei cando don Román se ergueu para abrir o caixón do escritorio alto.

disparei.

caeu ao chan sen unha queixa, ao instante. unha morte fulminante e inmediata.

o resto é absolutamente insignificante. excepto que nom foi o capitán quen entrou a arrestarme. foi a muller que vira en Botos e que intuíra na praza da aldea.

fun condenado a morrer colgado ata a asfixia. pero vencín, dun xeito abominábel, e conseguín comunicar a Berlín a localización exacta na que estaba o presidente Castelao.

fixérono onte. lino nos mesmos xornais que nom acertan a resolver o misterio do asasinato do sabio medieval don Román Gaias a mans dun total descoñecido, alcumado o valido.

sen embargo, o meu superior, na súa oficina de Berlín, descifrou o misterio. o meu problema consistía en indicar, no medio do tumulto multiforme da guerra, que o lugar se chamaba Gaiás. nom atopei outra maneira que matar a unha persoa con case ese apelido.

o que nom sabe, é imposíbel que alguén o saiba, a inmensa dor e canseira que me supuxo cumprir a miña misión.

antes de que esa semana terminase, eu corrín a mesma sorte que Ramiro.

@xindiriz

Gaiás ao completo

Gaiás, vii

en caderno vermello, Paulo de Austria conta trece historias case mínimas. en todas elas el mesmo é o protagonista. e en todas as coincidencias e o azar xogan un papel fundamental.

na historia que fai o número oito refire que tres anos antes atopara unha carta na súa caixa de correo. sen embargo, el nom era o destinatario daquela carta. ía dirixida a un tal Roberto Gomes, con domicilio en rúa das Antas, Porto. a carta fora devolta porque, no enderezo indicado, nom vivía ninguén chamado así. pensou que todo se debía a un erro pero cando se fixou no remitente leu o seu nome e o seu propio enderezo.

nome e enderezo estaban impresos nunha etiqueta, das que se poden encargar en paquetes de 200 ou 500, e que se anuncian nas caixas de mistos. Paulo nom lembraba terlle enviado carta algunha ao tal Roberto.

a carta, mecanografada, respondía a outra misiva previa de Roberto para Paulo e estaba escrita nun estilo rimbombante e garboso, preñada de citas de filósofos marxistas franceses. eloxiaba a Roberto polas ideas que desenvolvera sobre un libro de Paulo nun curso universitario.

-unha carta desprezábel, absurda. o tipo de carta que nunca escribiría a ninguén. e, sen embargo, levaba a miña sinatura, e eu era o remitente.

un seu amigo tratou de tranquilizalo dicíndolle que alguén estaba a facerse pasar por el. era unha moda recente, a chamada arte por correo. un lector, quizás o tal Roberto, desexaba que soubese o que pensaba sobre os seus libros e, en vez de facelo de xeito directo, envíalla a un suposto Roberto para que el a recibise ao ser devolta.

soaba retorcido pero nom máis que a existencia de alguén que escribía cartas facéndose pasar por el.

quizás exista un número inabarcábel de mundos. moitos deles case idénticos, con lixeiras variantes entre si. en moitos vou iniciar unha misión de alto risco e antes bico o anel co selo familiar en busca de valor e compromiso ante o que me espera.

o bico semella ser un conxuro, unha porta máxica que me permite mudarme desde unha realidade a outra.

xa o propio Cicerón teorizaba en primeiras académicas sobre algo semellante. e Hugo Edreira, dun xeito máis preciso e científico, publicou interpretación dos mundos múltiples, libro segundo o cal existen universos sen número que albergan calquera realidade que poidamos imaxinar. trátase, nom obstante, de cuestións físicas extremadamente complexas das que pouco entendo.

en ámbitos menos ousados, na actualidade, tamén a teoría de cordas postula a existencia de dez dimensións, en lugar das escasas tres do noso mundo coñecido. esas dimensións extra poderían permitir a existencia de universos paralelos. como se estar vivo consistira en viaxar a través de fíos de luz, coma nun arpa xigante que envía acordes musicais a través do espazo e do tempo.

a luz contida nos fíos da arpa sería unha enorme biblioteca na que hai que entrar para ler nalgún dos seus libros as claves da viaxe vital de cada persoa. e en moitos títulos de tales libros figurará a palabra labirinto.

nalgúns deles Paulo atopa cartas na súa caixa e onde el imaxina acoso, impostura ou bromas, un de nós supón a existencia dun admirador algo estraño. Casal de Bueu pode que describa portas entre as dimensións e os tempos, nalgúns dos cales Paulo é vaidoso, insoportábel e en situación de permanente insatisfacción consigo mesmo e cos que lle rodean. dalgún xeito esa carta chegou á caixa desde outra dimensión, onde o tal Roberto nom existe.

todo isto podería explicar tamén os millóns de envíos postais que se teñen perdido ao longo da historia da correspondencia entre os homes. onde están entón todos os demais envíos chegados por erro desde outros universos?

nom parece nada raro que Paulo, inda sen entender a razón, nom fora quen de tirar ao lixo aquela carta que tanta certeza e inquedanza lle causou. viría a ser como se Florencio de Ames tirara a flor que, a pesar de escribir xa totalmente esperto, lle logrou roubar a un soño.

quizás todos os obxectos estraños que se cruzan no noso camiño, en feitos que acostumamos atribuír ao azar ou a simples coincidencias, nos chegan desde outros espazos, tempos ou alternativas. e pode que as cousas que nós imos perdendo polo camiño as garden outras persoas como se fosen tesouros, noutros mundos.

de feito, un día, eu mesmo recibín unha carta, quizás do pasado, na que Xabier G, que semella coñecerme perfectamente e a quen eu nom coñezo de nada, me conta que Guillerme estradense, logo das derrotas inglesas posteriores ás vitorias da Armada, acabou en GZ.

vendérono como escravo nun peirao dunha das nosas rías. logo dalgún tempo, grazas quizás á súa labia, conseguiu mercar a súa liberdade.

pero xa quedara tan atrapado nos nosos lugares, o noso clima, a nosa comida e as nosas mozas que, en vez de volver á súa terra, como sempre quixo Miguel de Cervantes durante o seu cativerio en Alxer, quedou a vivir aquí e, para pasmo de moitos, escribiu, entre moitos outros entremeses o motivo para que, algúns séculos despois, don Álvaro Cunqueiro trazara o incerto don Eladio.

tamén insinúa Xabier G que pode que Guillerme nunca existira e que en realidade fose Cunqueiro quen escribira todas as súas obras e inventara os trazos biográficos que investigan os eruditos.

dise que as primeiras obras do estradense están empapadas de xiros ingleses e vikingos, cheas de vento mentireiro, dese que se especializa en levar novas dun lado a outro, mudándoas e deturpándoas e volvendo tola a moita xente no proceso.

Gaiás, vi

na inmensa maioría de ficcións, os mentireiros manexan varias opcións pero escriben só unha e descartan o resto.

na trola de Casal de Bueu, a trama celeste, un capitán sen nome debe localizar a dous axentes inimigos infiltrados en GZ durante a IIGM e liquidalos antes de que logren atentar contra o presidente Castelao.

logo de localizar e neutralizar a un deles, un tal Ramiro, perde o coñecemento, e esperta nun hospital militar. cando lle dan a alta, ninguén o recoñece, nim os seus mellores amigos. el a eles si, mais trátano coma un tolo cando se acerca a falar con eles.

está na mesma cidade na que sempre vivira. pero todo é distinto, sobrenatural e sinistro.

volve ao cuartel e ao segundo día asiste a unha reunión onde lle ordenan estar preparado coa súa tripulación para voar tan pronto se reciba información sobre o paradoiro dos principais dirixentes inimigos. será unha misión case suicida e deberán descargar a súa carga explosiva sobre unhas coordenadas que só el saberá.

pero ao erguerse da súa cadeira ao rematar a xunta desmáiase e esperta nun hospital militar que lle resulta familiar. recibe moitas visitas que o tratan con cariño o e lle falan coma se o coñeceran de sempre pero a el resúltanlle totalmente estraños.

tamén a muller que chora mentres lle pregunta unha vez máis se nom se lembra de cando viaxaban cos nenos a todos lados e eran felices.

os médicos nom atopan o seu mal pero as súas constantes vitais son estábeis. así que coa alta entréganlle unha comunicación do alto mando que lle insta a presentarse nunhas instalacións sitas nun dos peiraos da capital.

ao chegar recoñece aos compañeiros e saúdaos efusivamente. comentan que hai en marcha unha misión que os levará a Berlín. deben infiltrarse na capital alemá e obter información sobre as intencións e plans máis inmediatos do Reichstag.

sen embargo, no que máis tempo empregan é en poñerse ao día das súas conquistas. entre gargalladas levanta outro chupito de licor café pero o seguinte que lembra é espertar nun hospital militar.

nom pasa un día sen que un dos seus camaradas o visite. ata que se recupera e recibe a alta. ao día seguinte, no cuartel, o tenente dille.

-Ramiro, tes que ver un bo médico.

-por que?, nom me atoparon nada grave. o que pasou achácano á presión. nom ten porque volver suceder.

-xa che pasou tres veces. que eu saiba. pode que fosen máis. este diario é teu. penso que debes ler o que pasou.

colleuno e leu, …

o día que escapei do cu daquela galiña

nunca lle contei a ninguén o que pasou o día que comecei a escribir. nom lembro que idade tiña pero debía ser moi novo porque no Grupo inda nom coñeceramos a don Antonio Rei.

era día de feira e ía con meu pai polo medio daquela madeixa de tenderetes que ofrecía un pouco de todo e pasamos por onde un no que tamén vendían pitiños de cores.

ía sol. debía ser sábado porque todos sabemos que o sábado, antes de subir xantar á casa, sempre hai solaina. inda que sexa inverno.

meu pai dixo que xa nom tiña idade pero púxenme moi pesado e acabou mercándome dous pitiños. cando cheguei á casa subín ao cuarto e quitei os zapatos dos domingos e da misa da súa caixa e metín nela os pitiños.

pola tarde pedinlle a miña nai máis cartos para mercar outro e ao volver pasei mirando para os tres ata que me chamaron para cear. despois seguín pasmando e alguén me meteu na cama e me arroupou para que nom pasara frío porque eu nom lembro telo feito.

cando espertei, e cando saíron todos, roubeille cartos da carteira a meu pai e fun mercar outro. e sen darme conta co paso dos días cheguei a ter unha ducia de pitiños metidos na caixa.

ninguén dixo nada de nada pero meu pai decidiu mercar algo de arame e fixo un galiñeiro na casa da avoa María. ía comezar a escola e nom habería ninguén que coutara deles. alí estarían ben, pastarían a gusto e eu podería ilos ver cando quixera.

de feito ía moitos días ao acabar as clases. leváballes comida e volvía pasmar.

un día, durante a miña visita, vin saír unha galiña bataraza do galiñeiro. asustouse ao verme e quixo escapar. entón vin o ovo que case lle caera do cu. corrín para quitarllo. debía ser o seu primeiro ovo pero tamén era o meu.

logrei collela pero volveu meter o ovo no cu. metinlle o dedo ben dentro para ver de poderllo sacar pero, nom sei o porqué, foi entón cando se me ocorreron unhas frases indispensábeis.

solteina, saín do galiñeiro e volvín correndo ao meu cuarto tratando de nom esquecer aquelas primeiras liñas.

nom volveu haber día en que nom borranchase algo, coma as estirpes dos verdugos.

roubado e deturpado por @xindiriz