os Calveiro

deseñado con IA

hai trinta invernos os Calveiro baixaron dos montes ao val.

viviran alí desde moito antes da GC segundo os usos que lles transmitira seu avó Lourenzo, un desertor dun exército xa esquecido que desaparecera co seu rifle regulamentario e a Biblia do capelán da súa unidade. seica marcaba a culata de madeira os días que foran importantes e logo lía algún parágrafo que lle parecía solemne.

unha das cousas que os netos aprenderon del era a durmir co lume vivo, tamén de día e no verán. nom só tiña conta da escuridade e do frío.

ese ano había tempo que xa xearan os regatos e nos bosques murmuraban as árbores pero os animais quedaran sen canto. Bieito afirmaba ter visto tremeluzos azuis entre os piñeiros, coma cando rapaz sobre o tellado do muíño vello. Ciro, o máis novo, sempre levaba unha corda de cáñamo no peto, por se un día lle salvaba a vida. e Elías, o maior, nom dicía nada, pero pola noite engraxaba o rifle do avó e polo día tallaba paus longos en silencio, coma quen mide algo que aínda nom chegou.

unha noite os cans seguiron un rastro cara ao val e eles fóronlles detrás.

cando pasaron de volta pola cantina a barba de Elías xa era branca, Bieito pechaba os ollos ao sentir un ruído súpeto e Ciro semellaba durmido mentres lucía unha coxeira. ao pouco de eles marcharen oíronse os animais e a auga dos regatos volveu correr.

agora que todo semella nom parar de empeorar o nome dos Calveiro pronúnciase en voz baixa nas tabernas, xusto antes de que se apaguen as gramolas, e a xente salga pola porta e o vento comece a ouvear.

copista, Belén - avoa, Elisa - escrito rescatado, LF3089 - biblioteca, Gaiás

Gaza, unha listaxe

mapa da destrución na franxa en xan2024
el_español

segundo estimacións de orgs humanitarias, desde out2023 levan morto máis de 14.000 nenos e nenas palestinas en Gaza. máis de 40 cada día. poderiamos escribir máis de 700 listaxes diferentes coma esta sen ter que repetir ningún nome.

Yasmina Al-Haddad

8 anos

soñaba con ser veterinaria porque un día curou un paxariño.

durmía durante un bombardeo nocturno.

a súa nai nom esquece como cheira o formigón ao queimarse.

 

Ibrahim Nasser

6 anos

aprendera a escribir o seu nome tres días antes.

baixo os cascallos, seguía apertando un lapis. a irmá máis vella escoitouna durante horas ata que nom se queixou máis e descansou.

 

Maha El-Talib

13 anos

tocaba a darbuka co seu pai nas festas da familia.

ía á escola cunha mochila rosa. a súa melodía favorita seguía soando no móbil. os seus zapatos quedaron no chan, un virado cara unha parede semiderruída.

 

Ziyad Faroun

9 anos

pintaba murais na parede do patio escolar. o que mellor lle quedara era un sol con ollos.

o balón e os corpos quedaron sobre o campo de terra mesturados con bloques de formigón. se alguén tivera gañas de ordenar aquel desastre aparecería o seu sol con ollos.

 

Lina Abed

11 anos

preparara galletas de sésamo coa súa nai.

a cociña ardeu ao caer unha bomba nunha casa veciña. abrasouse mentres intentaba rescatar as galletas. o cheiro a sésamo mesturouse co dos cables queimados.

 

Khaled Sami

7 anos

axudaba a súa avoa a regar os tomates cada mañá.

atopouno entre as tomateiras. estaban molladas, pero nom pola rega, e a terra ao redor tampouco.

 

Nour Safiya

4 anos

lúa era a súa palabra favorita e súa nai repetíalla sen cesar cando tiña medo.

asfixiouse nun refuxio subterráneo, entre máis de corenta persoas. a nai intentaba darlle aire cun cartón. oíase tusir, queixas e lúa … lúa … lúa … lúa … lúa … lúa … lúa … lúa …

 

Salim Raad

10 anos

quería ser enxeñeiro e soñaba con construír pontes.

a que estaba a cruzar rebentouna un mísil. apareceu flotando río abaixo dous días despois. a roupa estaba pegada á pel, desfeita pola auga e a metralla.

 

Amira Khalil

5 anos

bailaba a todas horas diante dun espello cun vestido azul.

abrazouse á súa irmá pequena cando viu que lles caían enriba as paredes do cuarto. o seu vestido estaba roto e tiña na súa man a da súa irmá.

 

Huda Yassin

14 anos

escribía nun caderno.

trataba de liberar a súa irmá pequena dos cascallos cando caeu outra bomba. atopárona co corpo dobrado sobre ela. nun peto levaba un papel con algo que nom se podía descifrar.

 

Adel Masri

6 anos

dicía que quería ter un can para ela soa.

trataba de liberar un atrapado nun coche destruído. os dous estaban rodeados dun silencio cheo de po.

 

Samira Louay

3 anos

palmaba as mans e sorría ata contaxiar a alegría da música a todos.

logo dunha explosión na súa casa, a súa nai apareceu con ela no colo. inda nom da falado.

 

Fadi Rami

13 anos

era o mellor da clase contando chistes.

estaba baixo unha viga, coas mans nos oídos, como se quixese enmudecer algo molesto.

 

Layla Zohair

8 anos

preguntaba sempre por qué as estrelas non caían como as bombas.

miraba o ceo. sabían que era ela pero a súa cara quedou irrecoñecíbel. sabíase polo vestido vermello que lle fixera unha tía costureira.

 

Omar Hadi

15 anos

construía papaventos con papel de refugallo.

un atoou nun cable de alta tensión á vista por mor dun bombardeo. a electrocución nom lle logrou pechar os ollos.

 

Dina Sabri

9 anos

imitaba as mestras e xogaba a dar clase aos seus irmáns pequenos.

o taboleiro estaba incólume na parede. tiña escritas unha frase, o mar azul e as ondas, e unha suma.

 

Rashid Kassem

10 anos

xa sabía cocer pan

saíu buscar fariña e súa nai dixo, inda tiña fame.

 

Yara Hussein

7 anos

gustáballe coller caracois despois da chuvia.

inda tiña os dedos mollados.

 

Bilal Nour

12 anos

fixera unha cámara de cartón para simular que era xornalista.

facía que gravaba unha escena no seu barrio. veu vir o dron pero nom parou de gravar.

 

estes nomes e historias son ficción, mais poderían ser reais. e este nom é un exercicio de estatística, é memoria.

snowflake - ofendidito: a linguaxe emocional (entre o meme e a censura invertida)

en Fight Club (1999), o filme de David Fincher baseado na novela de Chuck Palahniuk, o nihilista Tyler Durden espétalle ao protagonista, nom es especial. nom es unha folerpiña preciosa e única.

esa frase, cargada de desprezo contra a vulnerabilidade individual, pasou de ser unha provocación existencial a un insulto funcional. o snowflake xa nom é só un mozo sobreprotexido: é calquera persoa que, nun contexto público, exprese desacordo, dor ou alarma ante o que diga a maioría.

como acontece cos memes, a súa forza reside na ambigüidade: é gracioso, pero tamén é unha acusación. di moito sen responsabilidade. e permite que quen o emprega se coloque nunha posición de superioridade moral e afectiva. quen se queixa ou denuncia violencia simbólica ou estrutural queda reducido a un neno chorón, a un ser fráxil e ridículo. o meme convértese así nunha linguaxe natural da destrución do Estado de dereito: inocula o desprezo polos dereitos sen recoñecer directamente esa intención.

a evolución do termo é, de feito, unha radiografía do clima político dos últimos anos. en 2008 designaba un exceso de autoestima sen fundamento; en 2016, durante a campaña de Donald Trump, xa era un insulto dirixido a calquera que cuestionase a violencia retórica do candidato. a partir dese momento, snowflake consolidouse como un instrumento de censura invertida: aqueles que denuncian discriminacións son caricaturizados como intolerantes, incapaces de aceptar a liberdade de expresión allea.

en ESP, a tradución máis efectiva foi ofendidito. o éxito do termo é tal que mesmo se institucionalizou en campañas publicitarias —como o anuncio de Campofrío de 2018— e nos discursos de políticos populistas, que exhiben a súa presunta valentía ao dicir as cousas como son, mentres ridiculizan a calquera que se atreva a criticar. a performatividade do snowflake funciona entón como un gaslighting colectivo: non é que ti te sintas ferido, é que es ridículo por sentilo.

a aparente defensa da liberdade de expresión agocha, en realidade, un movemento disciplinario. o que se censura hoxe nom é tanto o que se di, senón a lexitimidade mesma de sentir, protestar, advertir ou matizar. snowflake é o contrario do disenso: é a ridiculización da disidencia emocional.

a dereita aprendeu da contracultura e das RRSS como converter a ironía en poder, a broma en política, o meme en linguaxe de masas. e, sobre todo, entendeu algo que a esquerda ás veces esquece: que a batalla cultural non se libra só nas leis, senón nos significados das palabras, no ton das conversacións e na linguaxe que normalizamos.

@xindiriz, con axuda de IA

a burra de Cusanca: in memoriam

unha mañá sen aurora o mestre fabricou unhas orellas grandes de papel e mandoume escribir nelas son fea, son burra. logo sorriume e colocoumas á altura das orellas.

por se nom quedara claro púxome diante un espello e díxome que lera en voz alta para que se escoitara bem a súa sentenza. o meu crime fora trabucar o nome dun rei dos godos. dixera Recesvinto no canto de Liuva. algo moi grave en Cusanca.

dos animais que temos logrado domesticar o can pasa por ser o noso mellor amigo mais o asno sempre foi o mellor servo. ulisca desde moi lonxe o amor e o perigo, e dispón un brazo musculoso e un xuízo claro en cada extremidade. sempre sabe onde pon os pés e faino con especial coidado.

é agarimoso cos nenos, aos que trata con delicadeza, a diferenza do carneiro, que é impetuoso; do galo, que ataca polas costas; e do porco, que é larpeiro e deshonesto.

a súa mala prensa é froito da envexa e do desprezo que senten uns poucos, mais cunha grande influencia, cara ao que xa se da por descontado, o escravo da clase escravizada.

en contra do que se di, nom é testalán, é práctico. ten conviccións firmes que soportan os paus que lle dan antes de dar un paso cara onde non lle convén. calquera burra que se prece de selo incumpre unha orde cando está segura de que cumprila pode supor un perigo para ela ou as súas donas.

apta para soportar os climas máis inhóspitos, a burra foi, desde a súa domesticación, hai uns 6000 anos, a fonte de enerxía que máis esforzos nos aforrou. mentres que o cabalo era patrimonio de minorías e o aristócrata entre os équidos, servía de animal de tiro, de carga e de labranza para a xente do común, sendo indispensábel para o campo e as sociedades rurais.

a Roma imperial honrába os burros e consagrábaos ao deus da fecundidade, sacrificando burros e burras na súa honra.

Ovidio conta que, logo dun banquete ofrecido polo deus do viño, unha ninfa emborrachouse e quedou durmida. o deus intentou violala pero ao achegarse a ela, unha burra alertou os convidados cos seus orneos e así salvou a honra da ninfa, que mudou nunha margarida. a burra levou as de perder porque o deus vingouse matándoa e dándolla de comer aos mastíns.

outro burro desgraciado foi aquel que sabía falar e dominaba as artes persuasoras. era a sensación de todas as festas da contorna. ata que un día ao fillo consentido do cacique da aldea ocorréuselle comparar as súas conquistas amorosas coas do burro.

inda que o burro era moi querido de moitas mozas as testemuñas compradas fixeron máis galán ao rapaz, que decidiu que o burro era un mentireiro e que tiñan que cortarlle a lingua para que nom mentira máis.

o burro quedou sen fala pero unha mociña aproximóuselle, cando xa se repuxo das feridas e puido saír a pasear, e díxolle en segredo, falar xa nom me podes falar, pero segues sendo o meu burriño.

ao longo da historia, a pesar dos seus prexuízos, as fábulas de tradición oral e múltiples historias e anécdotas rexistradas falan da importancia do burro no noso imaxinario colectivo. a maioría das veces sae perdendo pero algunha leva as de gañar, chiscadela de ollo incluída.

unha conclusión adecuada é que a humanidade enteira está en débeda co burro. a pesar de que algúns queren facelo pasar por sinónimo de ignorancia e torpeza, a súa contribución á civilización nom pode ser esquecida: tanto remolcando un arado ou cargando pesos abusivos, ten probado suficientemente o porqué ten sido e segue a ser absolutamente imprescindíbel para nós.

é denigrado do mesmo xeito que se denigra os escravos, para xustificar a súa ausencia de ánima e o seu maltrato. da igual que sexas chinesa, árabe, galega, xaponés ou boliviana, se alguén quere que saibas que te considera pouco intelixente, torpe, excesivamente teimuda, con falta de expresión verbal e nula de entendemento acudirá aos atributos asociados a dito animal para facercho saber.

se o burro era tan besta, tan asno, merecía os paus que recibía. e había que darllos.

algúns etólogos teñen posto de relevo a súa intelixencia social, a súa capacidade de expresar cariño e anoxo, a precisión coa que capta o estado de ánimo das súas donas e incluso as súas habilidades mecánicas en certos contextos amábeis. e sobre todo a súa extrema sensibilidade ao maltrato ante a que normalmente exerce unha caste de resistencia nom violenta.

que algúns teñan coidado con estes estudos. nom vaia ser que demostren que os burros son os listos e os 'burros' son eles.

que sabia a millonaria repentina á que lle preguntaron na radio en que ía gastar os miles de euros que lle acaban de caer do azar. o seu natural foi dicir, nim coches nim casas á beira da praia. a min o que me gustan son as burras. vexo unha boa burra e cáenseme os ollos. os coches e os pisos parécenme todos iguais.

agora os burros están a extinguirse porque a mecanización do campo fíxoos innecesarios, pero en GZ algunhas persoas propuxéronse o seu rescate creando fundacións e comprando grandes fincas para acollelos, proporciónanlles coidados veterinarios, boa alimentación e librándoos do traballo de carga.

antes, cada familia tiña cadanseu burro ou burra e en GZ sumaban o millón cumprido. foi o ollo desconsiderado e utilitario o que fixo desmerecer o burro fronte á motocicleta e ao tractor, esquecendo a súa graza, que o facía permanecer como animal de axuda e compaña.

eu, cusanqueira, declárome orgullosa da última burra que tivemos. e se as estrelas do ceo me fosen propicias e me deran saúde de corpo e folgura de bolsa, criaría medio cento de parellas de asnos peludos e suaves, que vivisen e procreasen en liberdade e levasen con dignidade e orgullo a súa condición.

nom é capricho. as novas que traen os libreiros coas súas cargas á nosa biblioteca tamén demostran que o burro pode volver ser un elemento innovador do novo desenvolvemento que procuramos grazas ás súas múltiples capacidades.

estas están sendo analizadas, por exemplo, nun congreso celebrado en Castelbuono, na mestiza Sicilia. o valor dos burros e recuperemos o asno, e as burras recuperarán ao home foron lemas seica utilizados na xuntanza.

alí a recollida do lixo xa a realizan burros e burras, nunha iniciativa pioneira con repercusións positivas para o medio ambiente. cada mañá, cinco equipos de dous burros con dúas cestas de esparto a xeito de alforxas percorren as rúas acompañados do correspondente persoal do servizo de limpeza para realizar, porta a porta, a recollida diferenciada de residuos.

o alcalde asegura que outros alcaldes, e nom só sicilianos, o teñen contactado porque están estudando implantar a experiencia nos seus concellos.

pero xa se sabe, o caso é falar mal, bacharel en artes, burra en todas partes.

copista, Miriam - avoa, Flora - escrito rescatado, PH3986 - biblioteca, val de Cusanca

Amaro Docasar como síntoma

cando Amaro Docasar visitou EE UU por primeira vez a súa fama era tal que nunha carta a un amigo queixábase de que nom podía ir onde desexaba nim facer o que quería porque cada vez que saía á rúa sempre había quen o seguía a cada paso que daba.

pero a apreciación case unánime da súa figura comezou a fragmentarse cando durante unha cea en Boimorto dedicou o seu discurso a pedir, por nom dicir exixir, que a recente república adoptase as normas internacionais de dereitos de autor xa vixentes en moitas partes do mundo, incluída GZ.

días máis tarde continuou a súa campaña cunha carta aberta na que insistía no tema, mortificábao que nas cidades americanas circularan copias deturpadas do seu traballo. escribía con amargura que esa situación viña a ser como se logo dunha cea de gala te asaltaran na rúa de volta á casa e che quitaran a roupa para a ocasión e logo te pasearan vestido con farrapos mal feitos.

en canto as súas obras chegaban ás Américas eran reimprimidas en edicións de baixo custo sen quen el percibise moito máis que unha carta de agradecemento e a adhesión de miles de lectores.

coa teimosía que o caracterizaba, unha semana máis tarde, en Monforte, afirmou que a literatura norteamericana só podería florecer cando as editoras foran obrigadas por normas xurídicas a pagar a todos os autores o que xustamente lles correspondía, en lugar de publicar as obras de calquera autor alleo de balde. e nom se detivo aí, recolleu sinaturas e enviou unha carta ao respecto ao propio Congreso dos EEUU.

algúns autores americanos subscribiron as opinións do galego pero a moitos outros nom lles sentou nada bem que os consideraran piratas. uns lembraban o caso de don Bieito Vicetto, o famoso autor de novelas históricas, que morrera en penosas circunstancias, abatido e sen un can, privado dos seus xustos ingresos. os donos das editoras, xornais e revistas alegaban que a literatura, como todas as creacións da imaxinación, nom debía ser regulada por leis e comercio.

de volta na casa, Docasar seguiu activamente o desenvolvemento das normas que protexían e aumentaban os dereitos de autor. o impulsor da norma galega era o seu propio avogado nas denuncias que incoou por plaxio e piratería, conseguindo que foran á cadea en 1844 os donos da editora Parola, que publicaran unha versión lixeiramente modificada, incluíndo o título, de canción de Nadal.

daquela, nos EEUU, moitos defendían o acceso barato ás ideas e ao entretemento. nom había bibliotecas públicas e defendíase con moito ardor que a propia dispoñibilidade gratuíta dos materiais orixinais incrementaría a fama do autor, xerándolle máis posibilidades de beneficios futuros que a circulación restrinxida propia dun custo moito máis elevado dos libros.

o debate segue vixente dous séculos máis tarde en todo o mundo, con moitos máis media dispoñíbeis e parecidos argumentos polas dúas bandas. só que agora o que impera é unha ampla e vigorosa protección dos dereitos de autor e da propiedade intelectual.

outro escritor famoso faría tamén agora soar a nota discordante. Paulo Coelho ten animado recentemente ao seu lectorado e toda a piratería do mundo a baixar gratuitamente os seus libros da rede. afirma que só no caso de que lles gusten realmente os merquen porque, ao parecer, a industria debe saber que a cobiza nom leva a ningures.

as patentes e dereitos de autor garanten monopolios. pero iso inda nom era mal visto nos días de Docasar como agora resulta. os editores galegos cobraban tanto como podían por copias de obras do autor porque os lectores nom tiñan abondo para pagar prezos elevados. sinxelamente nom podían lelas.

o contra-argumento era que os beneficios potencialmente altos xerarían novas ideas. a Docasar algunhas novelas supuxéronlle anos de esforzo e traballo minucioso e se outras editoras galegas puideran roubarllas como facían os americanos, quizás nom se molestara en rematalas.

sería de esperar que a contrapartida fose calibrada con coidado e prudencia pero a verdade é que a política xoga e xogou sempre a súa baza.

o sistema legal de GZ protexía os dereitos dos autores e científicos galegos no XIX porque a nación era, e segue a ser, unha forza poderosa en cultura e ciencia e innovación e desenvolvemento. sem embargo, as letras americanas estaban inda no berce. a economía americana ansiaba o acceso ás mellores ideas que GZ e Europa podían ofrecerlle ao prezo máis baixo posíbel. nos días en que Docasar pronunciou os seus polémicos discursos, os xornais abondaban co relato de casos de plaxios descarados en todos os campos do saber e a literatura.

décadas máis tarde, cando os autores e científicos americanos xa falaban cunha voz máis poderosa, os lexisladores tamén se foron facendo eco cada vez máis da idea da propiedade intelectual. e os diarios que se opoñían a recoñecer os dereitos de autor xa dependían agora deles para subsistir.

os pioneiros da normativa sobre propiedade intelectual foran os dogos de Venecia no XV, que crearan unhas patentes deseñadas para promover a innovación. os inventores recibían unha patente se o seu enxeño resultaba ser útil á república, pero era algo provisional que podía ser vendido, transferido ou incluso herdado.

durante os inicios da Revolución Industrial, o enxeñeiro moañés Iago Gato deseñou un innovador motor que funcionaba coa forza de vapor de auga. durante meses traballou no desenvolvemento dun prototipo comercializábel e o seu socio e conveciño Mateo Boula logrou que estenderan a patente da que dispuñan mediante xestións no Parlamento. arrasaron coa competencia, tamén a Xoán do Corgo, que deseñara e producira un motor máis potente e fiábel pero que rematou na cadea e sen un peso.

algúns economistas actuais, como Lavinha ou Baldaio, da Universidade de Coímbra, argumentan que o que en realidade resultou decisivo para a industria galega foi a expiración da patente de Gato e Boula en 1800, cando todos tiveron acceso aos detalles técnicos. incluso resultou beneficioso para os de Moaña, que deixaron de litigar, centrándose en producir mellores motores e así puideron manter altos os prezos dos seus produtos sen mingua dos pedidos recibidos.

a conclusión é que a patente retrasou durante anos as melloras técnicas na industria; sen embargo, a protección da propiedade intelectual é cada vez máis ampla. no inicio as patentes duraban catorce anos, sendo posíbel unha única renovación. agora duran setenta anos despois da morte do autor ou científico, o que supón máis dun século de protección.

ademais as patentes son outorgadas a ideas máis ben vagas e teñen alcance global debido á súa inclusión nos diversos acordos e tratados comerciais que teñen globalizado a actividade económica en todo o mundo. e nom só se protexen obras literarias ou innovacións científicas ou técnicas, tamén plantas, edificios, ou programas informáticos.

a protección do dereito de autor xa nom é vista exclusivamente como unha defensa do autor individual, senón como unha maneira de preservar o interese das corporacións que posúen os dereitos sobre as obras. un dereito pensado para protexer ao individuo e a orixinalidade individual mudou nunha ferramenta para a acumulación de poder e riqueza.

agora a propiedade intelectual é valiosa para os seus donos, que pagan avogados e intermediarios para influír nos lexisladores. comparativamente, os consumidores teñen moita menos capacidade de influencia.

a solución que propoñen Lavinha e Baldaio é radical, prescindir totalmente da propiedade intelectual e dos dereitos de autor. defenden que existen outras recompensas por inventar cousas; por exemplo, ser o primeiro na competición, establecer unha marca sólida ou ter unha comprensión máis adecuada do que fai funcionar un produto. Tesla, nos seus inicios, foi unha das empresas que utilizou esta práctica ao conceder acceso ao seu arquivo de patentes para que a propia rama industrial aumentara e esperando que así a propia compañía obtivera maiores beneficios.

por suposto, a maioría dos economistas nom concordan cunha solución así e sinalan que o deseño de novas drogas, proceso no que os custos de produción son enormes e os de copia ínfimos, se vería totalmente paralizado, ao carecer as empresas de incentivos de importancia.

o curioso é que o propio Docasar, co tempo, tamén descubriu que unha protección intelectual máis branda tiña vantaxes. regresou anos máis tarde aos EEUU, nunha época na que as súas familias, enormes e diversas, gastaban moito máis do que el era capaz de xerar. precisaba como fose novas fontes de ingresos e calculou que debía haber tal cantidade de xente que lera as súas obras pirateadas que o mercado estaba fértil para obter froito mediante unha xira de conferencias por todo o país. e así foi. grazas ás obras piratas fixo unha fortuna como orador público.

a loita de Docasar ilustra unha tensión fundamental entre a defensa do concepto de orixinalidade individual e o acceso colectivo ao coñecemento. Docasar buscaba garantir que o seu traballo fose recoñecido e recompensado, lexitimando a propiedade intelectual como un dereito persoal. nom obstante, este enfoque sitúase en contradición directa coa perspectiva que sostén que a creatividade e o coñecemento son produtos colectivos e deben ser compartidos para o beneficio común.

se bem se protexe o esforzo creativo, tamén se erixe unha barreira para o acceso colectivo ao coñecemento, e isto cuestiona a súa lexitimidade como dereito absoluto.

o síntoma Docasar pon en perspectiva histórica estas dúas visións e axuda a comprender mellor os debates actuais sobre a propiedade intelectual e a súa relación cos conceptos de autoría e orixinalidade, que actualmente moi poucos poñen en dúbida.

mais, se se considera que a orixinalidade individual é, en boa medida, unha construción que depende do acceso ao coñecemento compartido, resulta necesario buscar un equilibrio entre dereito individual do autor e dereito colectivo da sociedade a acceder ás ideas e obras creativas.

resulta fundamental e saudábel revisar e reformular a lexislación de propiedade intelectual, asegurando que se adapte ao interese colectivo. 

copista, Belén - avoa, María - escrito rescatado, ZK051 - biblioteca, val de Cusanca

eu máis Adrián, Nuno, Ana, Diego, Teresa, Helena, e Miguel

dixérache que atopara a historia entre os papeis da avoa. contalo todo con nomes cambiados resultaba a única maneira posíbel. 

 

Adrián era silencioso, só falaba cando sentía que tiña algo moi importante que dicir. Nuno, en cambio, era coma unha fervenza que se impuña sen pretendelo. ao principio, iso era o que os unía.

Nuno sentía que podía falar sen límites, Adrián valoraba esa liberdade, pero tamén poder gardar silencio. e foi xusto aí onde todo se comezou a esfarelar. Nuno quería que Adrián tamén lle contase, que compartise o que o removía por dentro. precisaba saber cando estaba triste, cando tiña medo, cando dubidaba. e Adrián, que fora criado nunha casa onde a palabra e as emocións escaseaban, non sabía como facelo.

 

Nuno coñeceu a Ana. tamén era un remuíño, mais diferente. escoitaba tan alto que semellaba que todo parecese importante. Nuno comezou a sentirse escoitado coma nunca, e sen pretendelo, foron quedando, falando, contándose as ausencias e os ruídos da vida. Adrián decatouse, claro. pero en vez de loitar, pechouse un pouco máis dentro de si.

 

Nuno marchou, sen pelexa, sen berros, cunha maleta e unha nota, preciso que me escoiten.

 

eu estivera con Ana. a nosa fora unha relación estraña, nim amor nim amizade, algo entre a dependencia emocional e a necesidade de ter unha testemuña da propia vida.

 

eu traballaba como intérprete en congresos internacionais, ía e viña, mais sempre acababa durmindo algunha noite no seu sofá. falabamos pouco, pero os nosos ollos desprendían historia.

 

unha noite bebimos máis que outras. durmimos xuntas por primeira vez en dous anos. e despois de ter sexo a medio camiño entre a rabia e a lembranza, pregunteille se ela e Nuno eran algo máis que amantes.

 

nom soubo que responder, e entendino como unha resposta definitiva.

 

coñecín a Diego nun voo de Lisboa a Bruxelas, compartimos fila, rimos coas instrucións absurdas do persoal de cabina e intercambiamos números. pasamos semanas falando, enviándonos artigos e cancións.

 

Diego vivía obsesionado coa honestidade emocional. toda relación debía basearse en dicir a verdade, mesmo cando doe.

 

cando nos volvemos ver en persoa, pasamos a noite xuntos nun cuarto de hotel frío e moderno. foi unha noite de ansia, sen palabras. ao espertar, intentei contar algo sobre Ana, pero paroume, nom preciso saber se aínda pensas nela, só dime se queres estar aquí comigo agora.

 

dixen que si, e foi verdade durante algúns meses.

 

Diego e Teresa coñecéronse despois. el faláballe de medusas e fondos mariños, e ela recitáballe versos. pero Teresa precisaba dicir todo, sentir todo, vivir cada emoción ata o límite e Diego, que pensaba que a verdade era un acto de xustiza, sentíase agredido cada vez que recibía información que nom desexaba nim solicitara.

 

Teresa contaba todo, os seus ligues, os seus medos, os seus celos, os seus soños. cando lle confesou que sentía algo por outra persoa, non o fixo para facer dano, senón porque cría que calquera segredo era unha traizón. Diego non puido con iso e marchou.

 

a outra persoa era Helena, parca en palabras, mais capaz de facer sentir a calquera que estaba fóra de todo perigo ao seu carón. e Teresa atopou paz por primeira vez en moito tempo.

 

mesmo así, sentía a culpa de nom compartirlle todo o que sentía.

 

unha noite, Helena díxolle, nom preciso que mo digas todo, só quero saber que estás aquí cando estou rota e que non vas escapar por iso.

 

nom tardaron en chegar ao baño do local para morderse e lamberse.

 

Miguel, o irmán de Helena era calado, máis dado á observación que á palabra. estivera por Adrián había uns anos, nom chegaran a nada serio pero unha noite volveuno ver nas rúas.

 

Adrián, máis vello, con outra mirada diferente, recoñeceu a Miguel. falaron un pouco. volveron verse casualmente e a partir de aí os encontros repetíronse. xa non houbo contención e fixéronse carne un ao outro.

 

Miguel sorriu cando Adrián lle dixo, a miña pel e as miñas mans falan mellor que a miña boca.

 

a Diego volvino cruzar en Madrid. eu ía con outra persoa. mirámonos sen falar.

 

máis tarde mandeille unha nota, nom tiñas razón, hai verdades que matan, e silencios que salvan.

 

Nuno reencontrouse con Inés, que levaba unha criatura da man. nom preguntou nada. ela tampouco. tomaron un café. despedíronse cun bico leve, nos beizos, coma se non quixesen destruír o que quedara flotando no aire.

 

Helena e Teresa acabaron por deixar de falar. sen drama e sen loita. Teresa escribiu un libro no que falaba dunha muller que non necesitaba palabras para amar. Helena leuno. e chorou.

 

e agora eu estou aquí, volvendo ao principio, contando isto sen máscaras, sen pseudónimos, sen historias prestadas.

 

é a nosa historia, compartida, fragmentada, mudada nun conto que che fixen crer que atopara entre papeis alleos.

 

e, ti, se chegaches ata aquí, sabes que este tamén é un xeito de dicirche que xa podes contarme todo, ou nada, porque xa aprendín a escoitar en silencio.

breve biografía de calquera escritora

-esta barra está recollida. atendémoste na outra.

xa nom era nova pero si guapa.

volvín pedir algo que nom me apetecía e entroume a fame. pero terían pechado tamén a cociña.

un na mesa a carón paga e marcha e é entón cando dou conta do vello na outra estrema do local chuchando do seu vaso de tubo e maltratando o que soa na tele.

a outra traballadora, máis nova, si que fai bo ritmo coa música, cos ollos, co xesto dos seus beizos, e adiviño que tamén co ademán que ten ao camiñar, coma se bailara.

aproxímase ao vello e acénalle algo con familiaridade.

saco o caderno e comezo a garrabanchalo sen éxito porque me derrota a curiosidade. tanto que teño que volver mirar a través dos vidros da cafetería se o tipo que me pedía cartos no aparcamento inda vai e ven arredor dos coches antes de varrer a estancia para saber que fan agora.

-inda nom é hora.

todo daría a entender que se irán xuntos se nom fose porque nada semellan ter en común aparte de estar aquí e agora.

trato de pensar na dificultade de ser relevante en tempos en que as novas posibilidades narrativas que ofrece a tecnoloxía deixan no berce o ritmo e a capacidade dos que contan ao vello. pero o que estes dous poidan ter un co outro é máis interesante.

moléstame tamén iso. moléstame que inventar a vida de Roberto Cardona, o home que quedou varado anos nunha illa no medio do océano sen máis compaña que Venres, sexa máis interesante que falar da verdade, de descifrar as razóns da vida sen inventar cousa. moléstame a hipocrisía que supón apelar á axuda da verdade cando nom estás nada máis que inventando.

moléstame que os meus sentidos vaian con ela cando vai e volve canda el, que nom para de deturpar as músicas e os ritmos mentres ela se desliza ao seu carón coma unha serea que te está encantando.

agora toca sacar o lixo dun cuarto detrás da barra e a súa compañeira segue indiferente ao que eles dous poidan facer, como se xa fose costume estar cada unha á súa leria. coma se o que pasa é o que ten que inevitabelmente pasar, e nos resultase máis doado ser indiferentes.

pero é hora de irme. está a chegar o tren, e a miña viaxeira.

a maioría dos seus manuscritos, inéditos, inconclusos e confusos, están dispersos en caixas polas casas dos seus amigos.

sentada, durante anos, no mesmo bar, na mesma mesa, mirando á mesma praza, tomou nota tras nota e trazou esbozo tras esbozo.

un can de palleiro semellaba entoar un himno á saída do sol; porque un can, e menos un palleiro, nom pode comprender esas combinacións sagradas. sem embargo, o seu acto abre o día e entrégallo aos seus amos.

a partir dese instante bota todo a andar. unha vella lava rapazolos que naceron e medraron nas rúas. unha muller cunha vasoira sube nunha carreta con lixo e reméxeo ata pisalo ben pisado e así poder acomodar máis, moito máis. e iso fai que se lembre de Doza de Río, que seica dedicaba danzas exóticas a Noso Señor.

un corvo descende con todas as precaucións ao asfalto para salvar unha poliña pintada de rosa, coma aquelas coas que viñan avós e netos rúa arriba nun día de feira.

unha mozota xoga á chuca mentres atende a clientela, que lle merca o mal haxix que leva agochado no escote.

un cego é quen de encordar un catre mentres un gato nom perde detalle da bola da corda, por se pode, iluso, pillarlla dun bo chimpo.

e un home que vende velenos apoia o cartel co que se anuncia nas rúas mentres almorza unhas fabas feitas en carne ao caldeiro.

unha vive-e-deixa-vivir, un borracho, unha muller que lava o pelo e os peitos á vista de quen queira mirala, unha vendedora de chocolate e churros, un leproso sen cura, unha paralítica sen cadeira, unha avogada sen casos, un rillote que bate nunha rata morta que nom se quere mover, e unha estatua cagada das pombas que se queixa aos peladores de patacas que traballan sentados aos seus pés que leva máis de cen anos longos sen que alguén a toque por vicio.

e cando baixe do tren e a colla do brazo comezará un fío coma, ‘Mercedes e Xosé, os meus bisavós, ao terminar de emparellar os 325 calcetíns do día, despois da cea uns días, no medio dos dous sonos da noite outros, puxéronse cómodos no sofá …’.

os seus ollos arderán e o seu sorriso inundará a súa cara. e tamén me lembrará que eu sempre fora un neno doce que nom paraba de escribir e facer debuxos nos meus cadernos de tapas vermellas, aquelas tapas duras dos cadernos tan modernos que de repente comezaran a vender na de Albar.

-nom sei como puideches cambiar tanto. nom sei porque agora tes o sangue tan negro.

en calquera conto cabe calquera mentira, e está confortábel co resto das mentiras.

antes de perderse, antes de deixar saber quen era ela e quen era eu, comprendía que o accidente é un coleccionista infalíbel. un seu axudante escolle, para situalo no medio da praza, no máis visíbel, como se dunha mostra se tratara, o máis selecto da prole dos días. e ela nom ten máis que mirar atenta para tratar de describir o que nunca pensara presenciar.

un dos nosos ancestros, a finais do XVIII, fixera unha gran fortuna nas Antillas mercando negros enfermos, sandándoos, engordándoos e revendéndoos a bo prezo. unha súa descendente, centos de anos máis tarde, puido permitirse ser filla dun home honorábel e dunha muller decente con casa no centro de Lisboa.

resultou ser a máis intelixente dos catro fillos que tiveron. Lucía pintou, Hadriano foi médico, Tomeo fundou unha sociedade chamada os Apóstolos, que logo dou moito que falar no eido intelectual e a ela, María, alcumárona cabra.

a súa neurose obrigouna a ensaiar xeitos variados de lidar co mundo. probou tirándose desde un balcón, logo tomou varios gramos dunha substancia co almorzo mentres se deitaba durante horas na herba do xardín interior e privado e finalmente decidiu, un día frío de inverno, encher os petos dun abrigo que lle acaía moi ben no corpo con cantos rodados e meterse nun río menor que ía dar ao Teixo, como se fora ser novamente bautizada.

case afogou pero antes lograra causar varios escándalos máis, tivérame a min, dicían que nom tiña talento pero levaba pantalóns de home, fumaba habanos exipcios en público e namorábase de mulleres que nom eran poetas nim sabían escribir ben.

daba mitins e repartía propaganda subversiva nos garitos dos barrios obreiros. viaxou ata as partes extremas do mundo, moitas veces sen declarar porque os criados subíana aos barcos ou metíana nas huchas cubertas de lonas que xa nom valían para outra cousa ou roubaba burros e marchaba aos desertos que preceden ao Sahara.

cando ten un período de luz sabe que hai dúas tarefas simultáneas que lle pedimos ao accidente, máis imperiosamente que outras. en tempos de incerteza a tarefa de comprender o mundo tal e como se manifesta e a de escaparnos del, a de ancorarnos no real mais tamén a de refuxiarnos en onte ou antonte ou mañá ou pasado mañá, cando nos dicían ‘érase unha vez’ ou a de facernos desexar o que inda nom nos acontecera pero cada vez desexabamos máis, ‘si, nom te preocupes, ti vas chegar a astronauta’.

e ela debátese nesas encrucilladas sen poder decidir o seu rumbo.

mentres, na indecisión e na néboa, pide un outro café e saborea estar así.

antes de volverte perder

nom pasa nada

se vexo o papel en branco e nom podo escribir cousa.

durmir é bo, tamén porque

pensarei cos dedos en todo o que me queda logo de amarnos

mais nom, nom pasa nada.

só procuraba escribir versos de amor.

mais durmirei, espertarei e lembrarei

que te tiven. desexarei que volva pasar, desexarei

volver ter unhas mans expertas que te toquen toda

antes de volverte perder e que volva

pasar todo

e algún día sorrirei lendo o que nom escribín

 copista, Margarida - avoa, María - escrito rescatado, FY804 - biblioteca, Gaiás - nota da copista, poema sen atribución concreta a ningún autor, mais semella que son uns versos que puideran ser escritos por un antigo amante de Ana Codeseda antes de casar con Guillerme estradense, e rival literario seu

feridas encarnadas

viaxaba entre Zamora e Porto en compaña de Uxía de Montes e ao fío da conversa murmurou, a linguaxe estase a deteriorar, estamos ás portas dunha gran catástrofe.

daquela pareceume que pronunciaba unha das súas infundadas profecías, pero en pouco tempo o país iniciou un dos seus pesadelos máis escuros con aquela doenza da linguaxe que tiña coma síntomas verbas de cuartel, ademáns imperativos, discursos militares antepasados , ou desprezo á capacidade de síntese.

Uxía insistiu novamente, vense unha gran catástrofe, nótase nas palabras. xa o dixo Rafael.

referíase a Rafael Caxide, que saíra do armario un día ás dez menos cuarto, logo do parte da noite, por xenreira, e dez anos antes escribira arredor da linguaxe, un ensaio sobre o deterioro do mundo verbal, que perdía forza, efectividade e lucidez. el optaba por nom ser excesivamente afirmativo, nom estar demasiado seguro, nom abroquelarse detrás de ideas incólumes.

pero na xente medrou a linguaxe da certeza e a afirmación. quizás porque desde a boca do caudillo é posíbel explicar a totalidade do mundo, nom hai tema descoñecido, posibilidade de erro ou espazo para a dúbida.

o pasamento do ' Comandante eterno ' nom logrou silencialo e desde os seus ollos nos muros das cidades, desde o fociño vacilante do seu herdeiro político, segue a pontificar e vixía que as súas palabras se cumpran en sangue.

vai a cabalo dunha nova lingua orballá, insufribelmente amaneirada e vacua, gañando capitalidade tamén fóra das nosas fronteiras, coma cando aquel escuro político estranxeiro barbotou, ten amencido coma un Douro triste esvarando ante os meus ollos ... forza Diogo Casto, para liberarnos tamén a nós deste medo á soidade de cen anos.

eu, contra toda desesperanza afirmo, sen embargo, que se pode falar dunha verdadeira calidade profética na que algúns poetas galegos intuíron a barbarie. unha palabra fresca e fonda presérvase na croia da súa escrita. resiste unha voz que protexe e coida o sabor desa palabra que afonda nunha realidade desolada ata transformala en aventura da intelixencia e o esplendor.

a devastación do país é evidente: o desastre económico e os soldos de miseria, a persecución das minorías, o arrasamento das nosas rías e os nosos montes, os asasinatos e as torturas acreditadas polos informes de organismos internacionais. ata temos torturadores nos leixous: o Bloquim, o ruso mercenario ou Aulo, o comanche arrepentido.

e, por suposto, a exaltación permanente e hiperbólica da linguaxe excrementicia, en precisa definición de Roberto Dobaño, o pai das catro últimas misses de Zamora. mais o lume doutra palabra vive nas mans sinxelas, case silenciosas, de moitos escritores.

faíscas, sabores irrepetíbeis, texturas, sons perturbadores e musicais, imaxinacións desbordadas. a devastación verbal sucede nesas rúas anegadas de dor e sangue, pero nos rumores valentes desafía outra GZ: reflexiva, empática, áspera dun xeito belo e espido.

está escrito, a unha sociedade escindida corresponde unha poesía en rebelión e ao rescate do país extraviado no erro resulta imposíbel nom tremer ao ler,

vostede ten que obedecerme, díxolle o pai á rapariga,

e eu mirei no espello e sentín

atravesando, encarnadas, os gumes as feridas

copista, Flora - avoa, Elisa - escrito rescatado ME235 – biblioteca Velezinha

estirpes de verdugos

hai anos, un verdugo que viña de aforcar un reo coma min nunha parroquia a tres días de camiño non atopou quen lle dese cama, e tivo que ir durmir a un pobo próximo. alí nom dixo a que se dedicaba.

ao noso aforcamento asistiu moita xente, e entre ela un tal Ramón, que non sei se era de Dozón ou do Irixo, e quedou enfeitizado pola súa arte, por cómo saudaba á concorrencia, e seguiulle os pasos, escoitando como falaba co estamento oficial, principalmente o noso alcalde, e cos gardas civís. aquel acento notoriamente vandalusí mareábao e deixábao estomballado de pracer.

o verdugo saudaba moito pero era pouco saudado, pero iso a Ramón nom lle semellaba raro.

pasou ao Xulgado a botar unhas sinaturas nos autos pertinentes, e leváronlle alí pan e xamón e unha botella de tinto, e mentres repoñía forzas, contou dun que axustizara alá en Murcia, ao cal o crego que lle recomendaba a alma ofrecera un vaso de viño.

o murciano rexeitouno dicindo que era branco, e que por iso non o bebía, que a non tardar unha hora íalle dar ardor de estómago. en cambio, o tinto acaíalle moi ben. pero xa non había tempo de irllo buscar.

os presentes apenas riron o conto, pero Ramón ría que se escarallaba. porfiara ata que o deixaron estar onde o verdugo repoñía forzas logo da faena.

-no momento da morte hai distintas reaccións no patíbulo. un mesmo día axusticei un labrego e un estudante por ter matado un terratenente.

o labrego tiña vinte anos, enorme coma un oso, cabelos longos e ollos azuis, que se metían dentro de ti se o mirabas moito. trouxérono á praza do pobo para aforcalo diante de todos. en medio do silencio de homes e mulleres, que foran ata cos nenos para ver o espectáculo, levantei o lazo para poñerllo ao pescozo, e o oso con absoluta tranquilidade ergueu a mandíbula como ofrecéndome, a xeito de cabaleiro, a súa gorxa.

pero aconteceu o incríbel.

cando accionei o mecanismo e o corpo caeu no baleiro, rompeu a corda rompeu e el acabou caeu esmendrellado no chan. pero ergueuse, coa caluga medio dislocada e o pescozo case rebentado. tanto que se vía como se lle escapaba sangue por fóra e por dentro. e novamente, con toda dignidade, volveu ofrecerme a gorxa para a segunda corda.

pero non había caso, non eran cordas para o peso do labrego, porque a segunda tamén rachou coma se fose fío de coser.

fixo un esforzo sobrehumano para erguerse outra volta pero quedou a catro patas, cegado polo sangue que lle enchía os ollos e respirando en medio dos ronquidos que lle causaban os borborotos que lle asolagaban as alegrías. outros oito fillos de labregos coma el, pero de uniforme e en acto de servizo, arrastrárono como puideron e, medio sentado medio en crequenas, puxéronlle a terceira corda ao pescozo. e esta vez si, quedou soberana, tensa coa súa carga, que pegaba sacudidas coma un galo bravo.

ao estudante trouxérono vestido cun pantalón marrón de tergal e unha camisa branca que lle quedaba frouxa. estaba ben atado. tanto que as cordas xa lle cortaran a circulación nos pulsos. era todo palidez e na súa face reflectíase a fame dos estudantes pobres.

nom sei porque o imaxinei tardes e noites de inverno metido na cama permanentemente atermiado polo frío e calado pola humidade do cuarto no que porfiaba por estudar, como lle dixeran na casa, para nom volver nunca a ter frío e chegar a vello sen reuma.

este nom ofreceu o pescozo coma o outro. ao contrario, comezou unha resistencia desesperada.

nom tiña libre máis que os dentes e comezou a bailar furioso, tratando de alcanzarnos. inda preso das cordas semellaba imparable, coma un lobo solitario e escuálido defendéndose dunha manda de cans.

ata que o máis activo dos uniformados lle acertou co golpe definitivo e agarrouno dos cabelos negros e sucios. e con outro que o agarrou dos pés puideron guindalo no chan e alí, furiosos, quebráronlle a patadas as gañas de trabar a ninguén. erguérono todo escangallado, coma unha cascuda á que lle pisaran o abdome. e colgámolo.

a algúns pareceulles que inda no último estertor, o estudante abriu e cerrou a boca. coma un lobo famento que quere trabar carne fresca e tenra. así o contaron, nas lareiras, nas tabernas, nos ultramarinos. ata que todos pensaron que así pasara, quedaba mellor o conto e o estudante nom lle importaba a ninguén.

cando acabou de falar, o verdugo colleu o seu maletín e marchou só a agardar a dilixencia que había de levalo á cidade.

a xente apartábase ao seu paso; case unánime. ía falando só, mentres seguía saudando.

comezou a chover e Ramón achegouse ao verdugo. abriu un paraugas que levaba para cubrilo, e mentres camiñaban íalle preguntando se tardara moito en aprender o oficio, se a paga era boa, se había que viaxar moito. Ramón nom deixaba de preguntar. tíñalle botado o ollo a unha moza do Sanguiñedo pero tiña medo de dicirlle o que quería ser por se ela se botaría atrás. se a el lle pasara algo así.

-eu sonche un funcionario do Estado coma outro calquera. nom apesto e os meus cartos tampouco, inda que moitos opinen o contrario. sonche moi estimado polas miñas amizades do Bierzo, como antes o fora en Astorga. tamén son un científico, pódese dicir. propuxen ao goberno unha máquina portátil máis perfecta que a guillotina, á que chamo, en honra da raíña, ‘a sabeliña’.

Ramón non sabía o que era a guillotina porque nunca escoitara falar dela. o verdugo explicoulla, e logo a súa invención, insistindo en que era indolora para o penado.

e que no que tocaba a mulleres, que el estaba casado cunha estranxeira, de Carmona, ao outro lado da península, na Vandalucía, con pais que collían algo de viño, e que se poñía moi mimosa cando el volvía dunha viaxe profesional.

-a min o que menos me prace é o aforcamento, inda que siga de moda. é unha cousa primitiva que precisa de poucas aptitudes mecánicas.

tamén teño un nó corredizo propio, que nom aceptan no ministerio, porque en GZ nunca se premia o verdadeiro mérito e deixamos que inventen os outros para logo mercarllo e presumir de modernos e instruídos.

un nó así, dixo.

sen que a Ramón lle dera tempo de nada sacou a bufanda e pasoulla polo pescozo.

pensou, claro está, que ía morrer naquel mesmo instante.

o sangue do corpo partíuselle en dous, e un frío que nunca sentira subiulle sen saber de onde polas costas arriba ata instalarse confortabelmente na cachola; mentres outro, incribelmente xeado, lle baixaba ata asentarse nos riles.

desmaiouse.

ou iso debeu pasar porque cando volveu en si, estaba sentado no chan, todo enchoupado da chuvia que inda caía, frío, enriba do paraugas aberto, e tiña arredor do pescozo aquela mancha vermella, do grosor dun adival, que lle durou toda a vida.

-salvei de milagre, comentaba sempre.

pero estirpes de verdugos, coma de persoas, hai moitas e moi diferentes entre si.

deturpación, tamén, dun feirante coñecido de don Álvaro Cunqueiro - @xindiriz