 |
nin sei se é unha sorte
pero hai mañás que a unha lle espera, sen sabelo, sentir un tiro no corazón; traspásate
sen matar, traspásate dando azos. Azos por (contra) polemizar
hai beleza no xesto de quen di non,
con calma e firmeza, ou ás veces con furia, a que di non ao inimigo ou ao
déspota que quere axeonllala e tamén a que non a quen esperaba e confiaba que
dixera si, ás próximas, as súas, as que sentirán dor pola inesperada negativa,
incluso traizoadas, as que tal vez despois de tela nomeada filla predilecta
deciden degradala a filla pródiga. Hai un non heroico que conduce con
seguridade ao cativerio e á morte, e ese é un non que non se lle pode esixir a
ninguén, porque ninguén está en condicións de esixir o que non sabe se ela mesma
faría, inda que hai seres humanos mesquiños abondo para xulgar con dureza a
quen sufriu moito máis que eles
mesquindade pode ser comparar,
como aquí se fará nuns parágrafos, os nazis e o stalinismo, ou incluso o macartismo, cos ‘independentistas’?
unha das vantaxes menos celebradas
da democracia é que exclúe a necesidade do heroísmo na vida pública. Dicir non
nunha tiranía supón a desgraza inmediata, e non só para quen decide non seguir
a corrente, senón para todas as que a rodean. Os réximes totalitarios teñen
sido sempre grandes crentes na culpabilidade por parentesco, por contaxio. Se a
unha cidadá soviética a acusaban de conspiradora e inimiga do pobo as
consecuencias pagábaas a súa familia. Nun libro que trata da heroicidade de
dicir que non, e de dicir non podendo dicir si de xeito doado, o historiador
alemán Joachim Fest contaba o acoso a que seus irmáns e el mesmo se viron
sometidos cando seu pai, un director de escola que militaba no Partido Católico
de Centro, se negou a xurar lealdade a Hitler e o réxime nazi. Hai formas sutís
de integridade que só coñece quen as ten vivido. En Alemaña, conta Fest, moitas
persoas contrarias aos nazis tomaban a precaución, ao saír á rúa, de levar as
dúas mans ocupadas con algo, e así tiñan unha escusa para non erguer o brazo no
saúdo obrigatorio. Seu pai, digno católico conservador que non cedía nin un
milímetro, negábase tamén a secundar esa astucia, e saía coas mans libres. Ir
pola rúa coas mans nos petos pode ser un xesto de heroísmo
democracia sería
convocar un referendo (ou os que sexan necesarios) para que a xente decida
cousas directamente, non interpostamente mediante ‘castas políticas’; incluso
se deciden dicir si á independencia (un ‘si’ que sería dicir ‘non’ á pertenza
ao estado español). Inda así ás veces semella que as que queremos dicir non a
certas cousas en democracia somos heroínas; quizás porque ao que lle chaman
democracia inda está algo lonxe de ser tal
 |
hai un non segredo e formidable nese
momento no que Borís Pasternak e Vasili Grossman deciden, cada un, escribir
unha novela para contar a verdade sobre o horror das vidas destruídas pola
tiranía soviética e corren o perigo certo de non ser publicados, co engadido de
acabar na cadea. A integridade de experiencia que esixe a creación dunha obra
de arte é incompatible con calquera arranxo ou calquera deferencia cara os
censores. En 1973, na sinistra agonía franquista, Juan Marsé albiscou a que ía
ser a súa novela máis radical, máis poderosa, máis sombría, máis próxima ao
corazón da súa memoria infantil e a súa conciencia política, Si te dicen que caí. E porque esa novela
lle importaba tanto decidiu escribila, contaba anos despois, como se o
franquismo non existira, cunha liberdade de espírito que non aceptaba facer a mínima
concesión, porque facelo sería infamar o máis nobre que tiña
obsérvese que non saímos
da comodidade de citar sempre as mesmas atrocidades, as cometidas polos
sistemas ‘derrotados’ (sempre poden remanecer si), cando quizás fose moi interesante
citar algunha cometida polo sistema imperante e omnímodo: o capitalismo; esa
podería ser unha valente maneira de dicir NON: César Rendueles, por exemplo,
comeza Sociofobia dicindo: ‘un padre
y un hijo caminan día tras día por desoladas autopistas norteamericanas. Hace años
que ningún vehículo circula por ellas. Todo a su alrededor está cubierto por
una espesa capa de ceniza negra y las nubes que descargan un gélido aguanieve
apenas dejan intuir el sol. Sus principales preocupaciones son encontrar agua
potable y alimentos, sobrevivir al frío y no sucumbir a la enfermedad. Están solos.
En esta tierra yerma sólo perviven formas depravadas de fraternidad. Ocasionalmente
se topan con otros, apenas humanos, unidos en jaurías dedicadas a esclavizar,
robar, violar, torturar y devorar a sus congéneres. El canibalismo es una
amenaza permanente – Así transcurre the Road, la novela distópica de Cormac McCarthy acerca de un futuro postnuclear. Puede resultar difícil de creer, pero
buena parte de estos hechos se produjeron literal y repetidamente en un inmenso
ámbito geográfico en el último tercio del siglo xix. La segunda mitad de la
época victoriana se caracterizó por lo que el historiador Mike Davis, en un
ensayo alucinante, denominó una “crisis de subsistencia global”: un holocausto
que causó entre treinta y cincuenta millones de muertos y, sin embargo, apenas
se menciona en los libros de historia convencionales’
o non comeza sendo moi pouco, unha
sílaba dita en solitario, ou nin sequera iso, un xesto coa cabeza, que ás veces
pode derivar en revolta colectiva, pero sempre preserva a súa irredutible
semente individual, porque hai unha parte da conciencia que ten que manterse en
garda contra as coaccións do colectivo e do unánime, e porque a cidadá digna negarase
sempre a disolverse nunha masa. Durante a folga dos traballadores do lixo, en
Memphis, na primavera de 1968, cada activista levaba ás manifestacións unha
pancarta idéntica, pero individual, que reclamaba, incluso na loita colectiva,
a singularidade de cada persoa solitaria: estremece ver nas fotos en branco e
negro a eses homes dignamente vestidos a pesar da súa pobreza e esixindo entre
todos a dignidade individual: ‘i am a man’. Ela soa, sen pancarta, coas súas
gafas, co seu amplo sorriso, coas mans de traballadora inqueda sobre o regazo,
Rosa Parks, dixo non cando lle esixiron que cedera o seu asento no bus a un
pasaxeiro branco, e esa tersa negativa foi moito máis poderosa porque unha
persoa soa, unha muller, se atreveu a exercela. Por suposto que Rosa Parks, en
contra de moitas lendas, era unha militante concienciada que tivo unha longa
carreira de activismo político antes e despois de aquel día. Pero a beleza
plena do seu xesto está nesa soidade tan fráxil, na súa fortaleza misteriosa. É
admirable a que se nega airada, á maneira de Thomas Bernard, pero non hai menos
mérito nas disidentes silentes. En plena epidemia de fervor evanxélico, na
diminuta Amherst, en medio dunha familia relixiosa, Emily Dickinson elixe dicir
non: ‘algúns observan o sábado indo á igrexa – eu obsérvoo quedando na casa’
insistir no heroísmo
individual quizás sexa un impulso irremediable, irremediablemente ‘natural’,
pero desvelar e expor o seu carácter político, o carácter político da promoción
do culto ao individual en detrimento do social e colectivo, é necesario para
chegarmos á conclusión necesaria de que nada será se non o queremos unha
inmensa maioría, produto dunha conciencia do que somos e do que nos convén:
unha revolución incruenta que mude de arriba abaixo este sistema e o mude nun
autenticamente democrático
a democracia volve en gran medida
innecesario o heroísmo, pero non lle aforra á disidente as incomodidades ou os
desgustos de levar a contraria, máis inda nestes tempos nos que abunda tan
xovialmente o que Jaron Lanier ten chamado ‘maoísmo dixital’, a súbita
agresividade colectiva contra unha soa persoa. O que está só e da a cara sempre
é vulnerable: no anonimato de Internet pódense gozar como nunca os vellos
praceres da aldraxe unánime e o linchamento
nunca pensei (moito me
confundín) concordar tanto cun texto e discordar tanto co seu último parágrafo
e conclusión. Isto fíxome relelo e comprobar que todo el é retoricamente
trampulleiro, desde o inicio. Usa conmover, conmover, conmover, conmover e
pouca argumentación sólida
 |
pero as cousas poden ser inda máis
banais. É humanamente comprensible que unha baixe a cabeza por medo á policía,
pero nas democracias moita xente que podería e debería falar di si en vez de
dicir non por medo a non estar de moda. Un director de cine que non se atrevía
a defender o traballo intelectual contra os excesos da piratería díxome unha
vez, máis ben pateticamente: ‘tío, é que é moi duro que che digan que xa non es
guai’. Alguén observou que moitos ‘directoras’,
‘actrices’ e ‘escritoras’ de Hollywood secundaron a caza de ‘bruxos’ do senador
McCarthy non porque temeran perder a liberdade, senón porque temían perder as
súas piscinas. Nunha democracia cálase e outórgase para seguir sendo guai, ou cool, ou para ter moitos máis likes
en facebook, ou para que te contraten
para pregoar festas patronais. O cantante Raimon, de quen algúns aprendemos
cando eramos moi novos a dicir non con gallardía e ledicia, levaba xa anos
pagando un prezo moi alto na súa terra de orixe por negarse ás unanimidades
forzosas da identidade fillo pródigo nunca asimilado polos expendedores de
títulos de fillo predilecto. En Valencia acusábano de vendido a Catalunya, pero
agora semella que en Catalunya o acusan de traizón por negarse educadamente a
secundar o fervor obrigatorio pola independencia. Hai que ser dun so lugar, e
ademais hai que selo dun so xeito. Ao que Raimon din non, non é a
independencia, senón á aquiescencia, á astucia discreta da conformidade. Non se
pode pedir menos a un escritor ou a un artista nunha democracia
detectades vós certo
elitismo ao falar diso tan popular e san como ter unha conta de face? Eu si,
percíboa claramente. Un cheiro fortemente aristocrático
hai tipos e tipos de
non. Uns custan bastante máis que outros. Xa que se citan, habería que por nun
balanzo e medir que pesa máis, que custou máis?: o vivido polo pai de Joachim
Fest, os sufrimentos de Pasternak e Grossman na cadea, ou a ‘insidia
independentista’ contra Raimon. Non sei se Raimon ten pisci, pero dubido que por iso a vaia perder. Decátase Muñoz
Molina, probablemente convencido de que é un socialdemócrata auténtico, que
está comparando o noso ‘réxime de liberdades’ (cos que parto da base que concorda)
con sistemas totalitarios e ponos á mesma altura. Quen non dicía non a
MacCarthy estaba tán cómodo como pode estar Raimon dicindo que non, cunha gran
‘patria’ detrás e todos os seus resortes económicos e intelectuais, dando
impulso
é lícito facer trampa,
pero tamén é lícito poñer o foco xusto enriba dela; unha maneira de trampear é
centrarnos no heroe lúcido e romántico (só nun dos seus sentidos) que loita
contra a ditadura da democracia. Pero é trampa non dicir que os
independentistas están a pedir un referendo con todas as garantías legais para
poder alcanzar o seu obxectivo, ser individual e colectivamente outra cousa: a
cousa que realmente senten que son
illar un heroe ou unha
heroína do seu contexto social é unha trampa. Evidentemente somos o que sexamos
porque pertencemos a unha comunidade e algúns nos definimos distintos. Eu son
antes que calquera outra cousa galego e a miña ‘nazón’ (se teño que tar
algunha) é Galiza e non España, a miña lingua é o galego, e, se teño ánima,
será galega
texto orixinal, ‘el que dice no’
de Antonio Muñoz Molina en Babelia
(17 maio 2014), páxina 3
deturpación e glosas de @xindiriz
No hay comentarios:
Publicar un comentario