Juan Goytisolo e 'as mil e unha noites'

Juan Goytisolo
es.wikipedia.org

as mil e unha noites é o ‘libro da vida’ que contén todo, con esporas que fecundaron boa parte da literatura. Os seus relatos semellan en parte os diagramas florais de Vanuatu, eses relatos gráficos debuxados na area, sen xenealoxía que, como os de as mil e unha noites gardan nos seus labirintos o segredo da nosa orixe. Unha orixe cultural que nos fai a todos irmáns.

que ten as mil e unha noites para ser ese libro seminal, un ‘polen narrativo’?

é o conto dos contos. A súa orixe está no sánscrito, e inda que o número de relatos e a historia varían segundo os países, sempre permanecen dentro dun relato marco. Na India, por exemplo, a historia arranca cun rei que busca un mozo de face luminosa, belo, educado e elocuente, e envía o seu visir a buscalo. Cando o atopa inician o regreso ao reino, pero xa embarcados, o mozo lembra que esqueceu algo, volve a casa e atopa a súa muller cun escravo, mátaos e o seu rostro queda demudado. Cando o rei o ve, exclama: ‘este mozo non corresponde ás características que eu pedía!’ O visir explícalle que perdeu a luz de súpeto e o rei ordena que os médicos o coiden. Finalmente o mozo conta ao rei o acontecido e ambos saen xuntos en busca de aventuras … A partir de aí iníciase como o relato dun relato que vai mudando segundo as versións.

e cando aparece Sahrazad?

hai textos nos que é a irmá de Sahrazad a que conta e esta apóiaa no relato. Segundo as versións vense as diferentes transformacións ata chegar ao relato canónico de as mil e unha noites: o rei Sharayar, un rei xusto ao que os seus súbditos amaban, tiña un irmán que era rei dun pequeno país e un día regresa de improviso á súa casa e descubre a súa esposa cun escravo negro e mátaos. Entón vai a ver o seu irmán, o rei Sharayar, e estando en palacio, desde a ventá, ve que a muller de seu irmán con outras vinte mozas son posuídas por vinte escravos negros, comprende entón que o que lle aconteceu a el é moito menos grave do que lle pasa a seu irmán, recupera a ledicia, e finalmente cóntallo todo ao rei Sharayar. Este ordena matar todos os escravos, as mozas, a muller, … E os dous irmáns parten de viaxe e no camiño atopan unha especie de xenio que se eleva coma unha columna de fume e deposita nun baúl no que hai unha muller que fai que o xenio se durma, a continuación pídelles aos dous irmáns que fagan o amor con ela ou ameza con espertar o xenio. Os dous fanlle o amor e ela róuballes o anel, e dilles que ten un por cada amante e ten xa como 500 aneis. Ela recoméndalles que non crean nunca as mulleres, e faino para vingarse do xenio que a raptou … A partir de aquí entramos no máis interesante: o rei Sharayar ordena que lle traian unha virxe cada día, desflóraa e mátaa a continuación, é dicir, muda de súpeto nun asasino en serie, nun monstro, cando ao inicio do relato era xa un rei xusto amado polos seus súbditos. Chega un momento no que o seu visir xa non atopa máis virxes e aquí aparece a súa filla Sahrazad, que lera mil libros nos que se contaban as historias dos reis antigos, de pobos extintos, unha muller cultísima, e ela mesma se ofrece para ir co rei e pide só que lle acompañe súa irmá para axudala. Despois de facer o amor con el dille: non quere que lle conte unha historia extraordinaria e marabillosa?’. O rei acepta e así comeza as mil e unha noites.

o rei é aplacado finalmente grazas á literatura.

si, e grazas a ela, Sahrazad salva a vida de seu pai o visir, pero salva tamén a vida de todas as mozas. É a cultura, son todos estes contos marabillosos os que van adormecendo e apagando pouco a pouco o furor destrutivo do rei. Sahrazad é sempre a narradora, ela nunca é narrada, así ao final dille ao rei que durante o tempo que contou os seus relatos tivo tres fillos e como nai debía ocuparse deles. Entón o rei dille que xa a perdoara había moito tempo, e volve outra vez a quedarse manso e feliz con ela. E esta é a historia. O interesante é ver a evolución da crueldade, o irmán conténtase só con matar, nun acceso de cólera, a súa muller e o escravo, pero Sharayar é moito máis perverso porque estende o seu odio a todo o xénero feminino ata que é amansado. No relato non hai ningunha explicación psicolóxica, é puro relato, pero o interesante é ver o que hai detrás.

o que sorprende deste relato infinito é que fascina a intelectuais e estudosos pero tamén atrae a un extracto moi popular. Por que?.

porque hai toda posibilidade de lecturas. É un tránsito continuo do oral ao escrito e do escrito ao oral. A orixe clara ven da península da India e de Persia, e son relatos orais que logo eran postos por escrito, pero o autor nunca se coñece, non hai autores. O que conta é o relato e o transmisor. É unha cadea de transmisores, adaptadores, oíntes, narradores, … Pero ao non haber autoría non hai autoridade. Esta é a marabilla de as mil e unha noites, que non é como estes relatos, que están na orixe das relixións monoteístas, que son o que son, como un credo. Este non, ao revés, permite todo, non pode haber un manuscrito apócrifo porque todo o mundo engade e quita cousas. Nesta galaxia de relatos que van da India a Persia, de Persia a Bagdad, hai historias de orixes moi diferentes que se relacionan con outras que se van transmutando e que se poñen por escrito a partir da invasión mongólica. Agora hai varios manuscritos e unha tradución recente de as cen e unha noites, un texto atopado en Magreb, que eu comparo co relato de as mil e unha noites. É máis elemental, menos elaborado e facilita máis o relato oral en zocos.

é un relato netamente oriental ou atopou ramificacións na cultura occidental?

desde logo é de orixe india e quizás ata de Extremo Oriente porque se fala das illas de China. Logo ten influencias e relatos de orixe persa; outros, polo contido, son dun autor xudeu ou cristián, hai propaganda relixiosa musulmá pero hai relatos cunha voz moi favorable aos xudeus … Outros presentan en pé de absoluta igualdade a xudeus, musulmáns e cristiáns … É dicir, que dentro do relato existe unha tolerancia que amortece o rigor das tres relixións monoteístas. Contén episodios de civilidade que son extraordinarios.

debe este libro algo á realidade ou hai que falar de pura imaxinación?

é unha mestura de ensinanzas, de exemplos morais e desde logo de fantasías. Obviamente as fantasías son case sempre masculinas e o punto de vista que predomina é o dos homes, pero hai relatos, como o das illas das Mulleres, que son elas as guerreiras e as gobernantes. É o mito das amazonas que se atopa no continente indio en diferentes versións. Hai contos enteiros sobre as diferenzas dos sexos e ás veces é a muller a que pon en ridículo aos varóns. Lembro un diálogo moi belo sobre como as mulleres conciben ao varón, que lles gusta máis para facer o amor, unha que prefire mozos e outra que, ao revés, lle gustan os homes fortes e bigotudos …

falando de xéneros, que lugar ocupa a muller no relato en relación ao seu lugar actual no mundo árabe?

o interesante é que hai tal variedade de puntos de vista que non se pode establecer unha norma. Este libro exclúe toda conclusión, é un libro inacabado e inacabable porque se vai creando de novo. Ao dar o curso xa estou engadindo o meu punto de vista; é dicir, que todos somos adaptadores ou lectores e non hai un punto de vista determinado. Hai que ter en conta a época na que se escribiu, non podemos falar co nivel cultural de agora e aplicalo ao pasado. Ata o s. XIX a escravitude era normal, os meus avós eran escravistas, así, tranquilamente. A concepción da muller agora é diferente, pero alí hai elementos que proban que nalgúns casos é a muller a que domina. E non esquezamos que finalmente é a cultura de Sahrazad a que se impón á brutalidade do rei.

a cultura é capaz de aplacar ao cruel Sharayar. Pódense extraer ensinanzas para o momento cultural español?

no relato a cultura é a vencedora, pero actualmente atravesamos unha etapa moi dura para a cultura, que se está transformando nunha especie de espectáculo ou simulacro. Eu creo que a auténtica cultura segue, e sempre atopas xente, máis en Iberoamérica que en España, pero atopas xente motivada polo feito literario, inda que é difícil prognosticar o futuro nunha época de cambios tan vertixinosos como a actual.

veja.abril.com.br

cre que este estado da cultura en España pode mellorar co partido socialista no Goberno?

en España houbo unha transición democrática cos límites que coñecemos, pero non ten habido unha transición cultural. E ese é o problema. Hai una serie de campos tabús con respecto ao pasado que Márquez Villanueva mostra moi ben en relación co carácter mudéxar dos tres primeiros séculos da literatura castelá e catalá. O problema das castas, que é fundamental para entender a literatura dos ss. XV, XVI, XVII, e logo o tema erótico. Unamuno e Menéndez Pelayo sostiñan que a literatura castelá era casta, e non o ten sido. A xente ignora totalmente o cancioneiro de burlas que está cheo de poemas obscenos, moi divertidos. Logo están as traducións: por exemplo, hai unha edición do lapidario afonsino, que é extraordinario, son receitas para todo, para facer que o teu home non te engane con outra, para que te poidas deitar con todas as mulleres do mundo, para que te poidas deitar con todos os homes que che pete, se es mozo e queres ser efeminado, para ser moito máis efeminado do que es … isto está traducido na época de Afonso X, é dicir, que o que negue que había esa cultura que lea este lapidario moi avanzado con respecto aos costumes …

e que se precisa para realizar esta transición cultural?

deberíase abandonar esta imaxe, imposta polo nacional catolicismo a partir de 1898, que é incapaz de abarcar a riqueza do propio contido da tradición. Cando me din que son un heterodoxo fanme rir, non o son en absoluto, eu incorporei unha serie de autores que estaban abandonados na beira do camiño e pertencen a todos, o caso de Blanco White é ben claro. Por que non se estuda o cancioneiro de burlas? Para min é un libro extraordinario, alí está o relato de carajicomedia, dunha obscenidade deliciosa e unha extraordinaria ironía. Son verdadeiras xoias e non se estudan. Fun o primeiro en dar un curso en EEUU sobre a lozana andaluza e sei que alguén me acusou de dar un curso pornográfico.

o seu abandono, cando menos momentáneo, da ficción ten que ver co seu empeño na revitalización dos clásicos?

non escribín nunca por encargo. Cando teño que dicir algo dígoo e se non teño nada que dicir fago outra cousa. De momento non teño ningún proxecto narrativo, pero si teño moitos intereses literarios. Son unha persoa que le continuamente, releo, e se de súpeto sinto que teño a necesidade de dicir algo novo direino. Por outra banda, sobre os temas que teño tratado nos últimos 30 anos, como a inmigración ou a relación entre a cultura europea e a cultura árabe, o que quería dicir xa o teño dito e abúrreme cando me piden falar sobre o mesmo. Sempre digo que os políticos poden e deben repetirse, os escritores non.

esa actitude está relacionada co seu compromiso coa palabra?

o escritor debe ter un respecto inmenso cara a palabra e tomala como algo vivo, como algo mutante. O fundamental nun escritor é devolver á cultura á que pertence unha linguaxe diferente á que ten recibido dela ao comezar a súa creación. Isto é para min a norma, se non teño engadido nada novo ao corpus da literatura podería non ter existido e a miña existencia ou inexistencia non tería a menor importancia. O que conta é ese algo que se engade, inda que non é o autor quen o pode dicir, dirao a posteridade. Eu fago unha lectura crónica, e isto viuno moi ben Azaña, unha cousa é a actualidade e outra a modernidade. O actual hoxe non será actual mañá e o de onte é o de hoxe. A modernidade circula a través das épocas. Obras como a lozana andaluza ou a celestina para min son absolutamente modernas, léoas como contemporáneas. En cambio, hai obras de contemporáneos meus que non pertencen á época literaria na que eu escribo.

instalado definitivamente en Marrakech e vendo a súa vida un pouco en perspectiva, que lle debe a esta cidade, a este país?

a miña gran sorte foi irme de España moi novo. Compensei a ausencia de contacto coa sociedade española cun contacto moito máis forte coa súa cultura. A visión dunha cultura á luz doutras culturas é sempre interesante. Volvendo ao exemplo de as mil e unha noites, cando os escritores europeos descubriron o texto estaban entusiasmados e os árabes inda a consideraban unha obra menor, e isto é o que ten acontecido en España. As grandes creacións da cultura española ás veces teñen sido descubertas fóra, é a mirada allea a que nos descubre cousas que non somos capaces de ver por nós mesmos. Isto aprendino moi cedo e sempre procurei vivir a miña vida e a literatura. Participei uns catro ou cinco anos na vida literaria parisiense pero por fortuna distancieime a tempo e non me convertín nun escritor máis, que publica un libro ao ano e que corre detrás de premios literarios. En canto a este país, é o lugar onde podo á vez vivir e traballar, ler e ver o que me interesa. Noutra cidade seríame moi difícil. E, quen sabe onde terminarei os días? Ninguén o sabe. O único que me asusta é o traslado de osos e todo este tipo de cerimonias que me parecen horrorosas. Cando un desaparece o mellor é que desapareza sen tumba e sen nada.

o visado da serpe.

había unha vez un encantador de serpes que invitado a Europa para demostrar a súa arte non podía viaxar porque a súa serpe carecía do visado necesario para cruzar a fronteira … Non é un conto, inda que esta historia apareza no contexto dunha conversa sobre as mil e unha noites, é un dos temas cotiás que Juan Goytisolo resolve desde a súa improvisada xestoría nun café da praza de Jemaa el Fna en Marraquech.

hoxe tocoulle ao encantador de serpes, mañá será o vendedor de zumes e outro día tocaralle ao médico que teme perder o seu toldo, no centro da praza, baixo a cal, ante a vítrea mirada dun esqueleto escolar, pasa consulta aos seus pacientes. ‘todo é posible nesta cidade incrible,’ repite o escritor a cada paso, e axudarlles a resolver os seus problemas é a forma que ten o autor de telón de boca de devolverlles todo o que esta praza única no mundo lle da. Contáronme unha preciosa que reproducín en crónicas sarracenas: Xhá, un mozo listo e inocente á vez, saíu de viaxe, pillouno a noite lonxe de casa e –o mozo, de 12 ou 13 anos, era moi atractivo– tiña que durmir nun cuarto de homes, fíxose unha composición de lugar e pensou: ‘de aquí non salgo virxe’. Así, cando anoiteceu foise ao mercado, mercou sopa de fabas, un potaxe moi espeso, e cando apagaron a luz, tirouno polo seu pantalón. Cando o seu veciño, atraído pola súa xuventude, avanzaba a súa man pecadora, tocou esta substancia, retirou a man e así todos os que tentaron meterlle man fóronse lonxe inmediatamente. Grazas a esta astucia puido preservar a súa integridade. Hai historias parecidas en todos estes relatos, que se van transmitindo e transmutando … A min fascíname, hai un continuo cambio entre o relato oral e a literatura.

os mellores lectores do libro dos libros.

‘o erotismo de as mil e unha noites é moito máis cru que o do arcipreste, por exemplo. Aquí hai un problema coas traducións porque algunhas delas censuran o texto orixinal. Por exemplo a de J.A. Galland curta os episodios máis crus por pudor, os relatos tiveron un éxito inmenso en toda Europa, pero el censurábaos. Igual que censurou E.W. Lane. Sen embargo, hai traducións que, ao revés, engaden, como a de Mardrus e sobre todo a de R.F. Burton, detalles máis crus que os do orixinal. En canto ás fantasías eróticas concretas temos por unha banda o exemplo do escravo negro, obviamente hai un elemento de racismo, pero tamén é un fantasma sexual que pertence tanto a Occidente como aos árabes. Considerouse aos negros inferiores, pero, ao mesmo tempo, na fantasmagoría masculina, se lles considera máis potentes sexualmente. Tamén aparece a insaciabilidade da muller, que provoca actitudes ás veces críticas e ás veces unha especie de envexa. A homosexualidade é tratada máis ben dun xeito irónico, hai historias moi divertidas en relación co cambio de sexo, tamén o relato do traxe que logo aparece en toda a literatura do Século de Ouro: a rapaza abandonada polo seu amante que se viste de varón e vive ao seu lado sen que este se decate de quen é a amada á que abandonou.

recursos dixitais:

extenso e documentado ensaio de Rafael Cansinos Assens, en tres entregas, sobre as orixes, autoría, introdución en Europa, traducións, valores literarios e personaxes de as mil e unha noites. Publicado por enfocarte, revista dixital, é só unha parte dun máis amplo estudo literario e crítico sobre o libro.

a Biblioteca Digital Ciudad Seva (Porto Rico) conta con dúas versións de as mil e unha noites en castelán. A primeira é unha selección das súas historias máis coñecidas, a outra é a versión íntegra do libro.

el sur, o mítico relato de Borges no que rende repetida homenaxe ao feitizo de as mil e unha noites, ás que tamén dedicou un afamado ensaio sobre os seus tradutores (incluído en Historia de la eternidade).

un monumental centro de recursos dixitais sobre o libro. Destaca o seu espazo dedicado a rastrexar a súa influencia en todas as ramas da cultura.

reprodución de páxinas, ilustracións e portadas das edicións máis renomeadas, incluíndo o manuscrito usado para a súa primeira tradución en Occidente de Antoine Galland.

arabian nights books: a historia e influencia deste libro a través dalgúns dos seus principais ilustradores, tradutores e editores.

Juan Goytisolo: ‘las mil y una noches’ es la semilla de la literatura universal (babelia, 17 xullo 2004, páxinas 2–4)

deturpación por @xindiriz

ARTIGOS DE JUAN GOYTISOLO
la santidad de Genet (babelia, 03 xaneiro 2009), sobre os 50 anos da publicación de diario del ladrón e Jean Genet

o lobo en Deza e Galicia. o seu Plan de Xestión

www.farodevigo.es

por MARTIÑO NERCELLAS

UN

a poboación actual de lobo en Galicia é descoñecida. Actualmente a información oficial existente corresponde aos censos dos anos 1999 e 2003, empregados para elaborar o Plan de Xestión do Lobo aprobado polo Decreto 297/2008. daquela a poboación estaría constituída por 60 grupos familiares seguros e outros 8 grupos que non foi posible confirmar con certeza.

a coruña	ourense	lugo	pontevedra
12 seguros e 2 probables	20 s e 5 p	21 s	13 s e 2 p

é probable que algúns grupos quedaran sen detectar, un número mínimo (por exemplo en zonas moi eucaliptizadas na provincia de A Coruña e Lugo que poderían pasar desapercibidos), pero o territorio coñécese ben e os datos obtidos permitirían ter unha boa aproximación.

a Comarca de Deza e Tabeirós concentraría o principal continxente da provincia con 8 ou 9 grupos: un nos montes de Agolada, outro no entorno de Monte do Carrio (con desprazamentos cara Vila de Cruces, Silleda e Lalín), outro nos montes de Cortegada e Oleiros (Silleda), tres ou catro grupos entre a serra do Faro, Pena de Francia, Sanguiñedo e o Testeiro; e outros tres entre os montes de Forcarei e A Estrada, nos vales do Lérez e o Umia. Todos estes enclaves corresponden a áreas con presenza histórica. Nada invita a pensar que a poboación tivera medrado, incluso algún dos grupos xa tería desaparecido ante a falta de indicios. Outros mantéñense activos, coma sempre, e resisten ano tras ano, algún con máis exemplares dentro do grupo familiar, e outros co mínimo.

falar dun número total de exemplares carece de total validez, pois a flutuación anual é grande, e a manada moi variable, suxeita a unha forte mortandade dos adultos e subadultos (atropelamentos, caza furtiva –moita desta en cacerías de xabaríl ou corzo–, velenos, trampas e en moita menor medida causas naturais), e á taxa de cachorros que nacen e os que chegarían ao ano de vida. Polo tanto, podémonos atopar con grupos desde dous exemplares, capaces de sacar algún ou ningún cachorro adiante a grupos que gozan de mellor estrutura familiar e no seu máximo anual chegar aos 6,7 ou 8 exemplares (contando que teñan tres ou catro cachorros).

a xente quere saber sempre o número de lobos, e dando unha cifra só de valor especulativo, de escaso rigor científico, o Plan fala duns 420 a 650 lobos (a denominada poboación real). Para Deza e Tabeirós estaríamos a falar no máximo anual  (despois do nacemento de cachorros ata a temporada de caza) de entre 50 e 80 exemplares.

en termos de ecoloxía e censo o máis correcto é falar de grupos reprodutores, familiares ou manadas, a partir dos cales estudar a súa tendencia. Tamén é importante, o máis importante talvez a efectos de xestión, destacar o concepto de poboación efectiva (número real de lobos que poden reproducirse; estimado nun 11% da poboación real de lobos), pois estamos a falar dunha especie de hábitos sociais moi xerarquizados, con rangos de dominio e submisión dentro da manada, e na que só hai un macho e unha femia que se reproducen (os denominados alfa), que dirixiran o grupo durante anos (o comportamento e a aprendizaxe quedarán suxeitos á xerarquía do grupo). Esta estratexia reprodutora condicionará moitísimo a variabilidade xenética da poboación, xa que uns poucos lobos levan o legado de transmitir ás seguintes xeracións o vigor xenético da especie necesario para a supervivencia.

visto isto non debemos esquecer que a poboación efectiva de lobos na nosa comarca estaría integrada por un número aproximado de 16 a 18 exemplares reprodutores, e da súa supervivencia anual dependerá o mantemento das súas poboacións no futuro. De aí a importancia de valorar que no grupo non todos os lobos son iguais e que as batidas poden causar importantes estragos a nivel xenético.

DOUS

con rigor non podemos dicir se a poboación actual do lobo se mantén ou non estable. Sen datos non se sabe e levamos preto dunha década sen información estruturada e metodicamente recollida que permite no seu conxunto extraer conclusións fiables e necesarias. Nestes momentos non se dispón de datos técnicos obxectivos contrastados que peritan determinar a tendencia poboacional e se está en incremento ou regresión.

todo o demais é especular. O problema é que se piden batidas en base a argumentacións sustentadas só en apreciacións subxectivas, afastadas de criterios metodolóxicos de censo (que fulano ou mengano ve moitos lobos …), ou en base á aparición continuada, aquí e alá, de danos. Os danos non son sempre indicativos dun maior ou menor número de lobos. A ecoloxía da especia, e a súa estrutura social, e as súas pautas de comportamento son máis complexas que todo iso.

afirmacións para demandar batidas en base a que nun territorio ten aumentado a poboación por considerar que existen lobos ‘desubicados’ non teñen sentido ningún. A manada ten e defende unha marcada territorialidade con dominios vitais e os lindas que amplía coma territorios de caza. Despois existen os lobos periféricos arredor do núcleo de manada (por exemplo, lobos vellos), e os flotantes (subadultos en dispersión) solitarios e moi móbiles, en busca de territorio fixo. Máis difíciles de detectar. Estes sempre existiron e existirán mentres haxa manadas a reposición das baixas por mortalidade na manada moitas veces virá marcada polo ingreso destes lobos flotantes. Mentres que a cohesión do grupo favorece a estratexia de caza, o atoparse por solitario penaliza, co cal os danos inferidos por estes últimos son moito menores.

tras o nacemento dos cachorros prodúcese a necesidade de obter maior alimento, algo que vai en aumentos nos seguintes meses, o que explica o repunte dos ataques ao gando (de xuño/xullo ata outubro). Algo debe suceder cara o inverno, pois, pouco a pouco, van diminuíndo os danos, coma se os lobos de repente deixaran de comer. Tódolos anos sucede o mesmo. A mortalidade dos cachorros (co comezo da caza, e a pesar de ser ilegal, moitos serán abatidos) é tan elevada coma a súa inxenuidade e despreocupación ante uns perigos que non coñecen e que só coa madurez aprenderán.

resulta curioso, e está contrastado noutros estudos de lobos e carnívoros depredadores, que os denominados ‘controis poboacionais’ (batidas de toda a vida), poden incluso acabar causando un maior número de ataques e danos á gandería. Un exemplo; as batidas, ao non ser selectivas, xunto ao non existir un criterio de coñecementos da estrutura social dentro do grupo, pode eliminar exemplares clave, e obter coma resultado unha manada desestruturada, por faltar os referentes de maior rango e con máis experiencia, instrutores á súa vez do resto de exemplares do grupo (dado que os lobos son en exclusiva animais sociais moi apegados á aprendizaxe dentro do grupo).

a complexidade ecolóxica da especie, do que supón o concepto de grupo, e o papel que nel ocupa cada un dos suxeitos que dela participan, non debería ser nunca subvalorizada a efectos de xestión. Todos estes aspectos deben ser tidos en conta, e deixar aos expertos definir os parámetros e medidas que deben establecerse. Cada un debe xogar o seu rol. Unha cousa é demandar solucións políticas de acción e outra, ben distinta, é asentar (en base a fórmulas pseudotécnicas que prescinden do coñecemento do que en ecoloxía e en ciencia é un lobo) de cómo deben deseñarse as medidas de xestión. Para iso existen os plans. O problema é cando hai un plan ou, máis grave aínda, que, existindo, non se cumpran.

sería prudente agardar ao que digan os novos censos, a partir deles revisar o Plan de Xestión e exercer claramente a acción de presión social e política/sindical para demandar que se cumpra con rigor, e non se volva tropezar coa mesma pedra, aquela de ter un plan que durante seis anos quedou nun caixón.

TRES

o Plan de Xestión do Lobo foi aprobado o 30 de decembro de 2008 por Decreto da Xunta. O calendario de actuacións establece que dito Plan se revisará, na medida do posible, xunto coa Estratexia para a conservación e xestión do lobo en España. Este último documento foi aprobado pola Conferencia Sectorial de Medio Ambiente o 29 de xaneiro de 2005, e no seu apartado 7, referido á vixencia e revisión, fala que en calquera caso será revisado cada 10 anos. Estamos entón a 3 meses de que remate dito prazo, polo que o ano 2015 debería ser aquel no que se revise a Estratexia do Lobo no Estado e, tamén, debería de ser o horizonte temporal para o Plan Galego.

o Plan do lobo de 2008, sendo un plan de contido tan ambicioso como oportuno, e contendo os vimbios necesarios para afrontar e mudar dunha vez os problemas asociados á conservación do lobo, a súa percepción social, como na boa proposta de medidas para avanzar nas solucións para atallar a conflitividade co gando, o certo é que o Plan fracasou rotundamente. Agora, nun momento próximo ao que debería ser a revisión do Plan, non sabemos cantos lobos temos, a súa situación xenética, a tendencia, os niveis de mortalidade, os efectos do furtivismo ou da fragmentación das súas poboacións no territorio e o enfado procedente dos sectores gandeiros e do rural, tal vez, inda maior.

sábese que desde hai uns 8 anos se levan marcado con colares GPS case media decena de exemplares para coñecer os seus movementos espaciais, pero a Administración nada ten informado e publicado. A conflitividade dos ataques co gando segue nunha situación de standby e as únicas medidas que se activan son batidas cando hai insistencia desde os grupos de presión. Os pagos demóranse no tempo e son pouco xenerosos.

o resto de medidas propostas no Decreto do 2008 nin existen. Nunca se convocou o denominado Foro Galego do Lobo, xunto a que non se autoriza a participación da organizacións ecoloxistas nas comisións de valoracións de danos, nas que si participan colectivos de cazadores. A información, educación ambiental, e comunicación cara mellorar a percepción non existe. Sobre a comunicación a Administración nunca activou as campañas de informar sobre os aspectos positivos do lobo no monte, o ofrecer unha imaxe máis agradable que desmontará toda a lenda e mitoloxía que rodea á especia, e séguese informando esaxeradamente sobre o seu suposto perigo, e repítense ata a saciedade as imaxes desde a televisión pública de ataques do lobo, como se fóra o único problema das explotacións gandeiras. Ai, se se informara coa mesma ‘virulencia’ de moitas das enfermidades (pestes e febres) gandeiras que levan por diante miles de reses ao ano nas explotacións. O curioso é que os datos económicos indicarían que o lobo estaría a inferir un impacto na economía gandeira galega do 0,03% do seu valor.

non se ten realizado o estudo sobre o comportamento e a resposta da sociedade a respecto do lobo. Non existe o comité de asesoramento integrado por científicos e profesionais de recoñecida competencia.

no Observatorio Galego de Biodiversidade non se teñen presentado, nestes anos, os informes de seguimento do Plan de Xestión e tampouco se coñecen os informes anuais de avaliación do grao de cumprimento do plan.

pódese dicir, sen ningunha dúbida, que nestes últimos seis anos, o éxito ou fracaso da supervivencia dos grupos reprodutores do lobo quedou a expensas das súas propias capacidades de fortuna, adaptación e resposta ao medio, sen que o Plan tivera reportado elementos de relevancia capaces de propiciar protección efectiva.

neste rotundo incumprimento do Plan do Lobo é onde radica todo o problema da conservación da especia e a súa conflitividade. No ámbito de denuncia e da esixencia de facer cumprir as medidas do Plan é sobre o que habería que actuar. Isto reduciría a algo residual a necesidade de acudir a unha medida tan drástica como é a de matara lobos nas batidas ou agardas.

e CATRO

se me preguntan se o lobo é unha especia ameazada non teño dúbida que a resposta é si. Estamos ante un dos últimos grandes carnívoros do continente europeo, un vestixio da historia natural milenaria do noso continente, sabendo ademais que cada manada viría ocupando xeración tras xeración os mesmos territorios. A súa maneira de ocupara o territorio depende dun complexo modo de socialización e aprendizaxe entre os grupos que forman unha poboación. A forte transformación ambiental do seu territorio derivou nunha importante fragmentación e distanciamento entre distintas poboacións.

o lobo ibérico quedou illado do resto de lobos europeos e en todo o seu ámbito de distribución e os especialistas advirten que as condicións para a conservación propicia do lobo continúan baixo un grado de ameaza certo e elevado. A capacidade de adaptación destes animais ao entorno é alta, o que explica que incluso en lugares concretos o número de lobos poida aumentar puntualmente, perceptible en censos, pero non se pode negar a xeneralizada tendencia da deriva de empobrecemento xenética que padece unha poboación cada vez máis fragmentada e distanciada.

en Galicia mantéñense vixentes a totalidade de factores negativos detectados na fase de elaboración do Plan, polo que a viabilidade da poboación e da súa variabilidade xenética, fundamental para preservar a especie, continúa fortemente condicionada.

cóntase cunha ‘poboación efectiva’ que representa unha reserva xenética cativa (a poboación de lobo de Galicia dependería duns 136 a 175 lobos reprodutores), que de quedar exposta a un repentino incremento dun dos seus múltiples factores de ameaza, ou da súa combinación, podería derivar en poucos anos a niveis preocupantes de ameaza.

todos os anos autorízanse permisos de caza mediante batidas ou agardas antes supostos danos recorrentes ao gando, que deberían xustificarse con informes rigorosos e unha vez comprobados que medidas fallaron, pero o certo é que se conceden discrecionalmente ante presións. A Xunta continúa cunha política de non facilitar información do número de batidas que se solicitan, das que se autorizan, e dos seus resultados, aspecto este, que xa foi motivo de comentario crítico por parte do Valedor do Pobo en xuño de 2012. Aínda así Galicia mantén unha mellor situación que outros territorios lobeiros do Estado, no que se autoriza a caza de trofeos de lobo (para o 2014 en Asturias 50, e Castela-León 140).

con relación ao resto de factores de mortalidade do lobo en Galicia non contamos con datos precisos. Lamentablemente segue a ser moi habitual a colocación de lazos e veleno no monte que deparan mortes agónicas. Atropelos e caza furtiva tamén están detrás dos numerosos lobos que morren. A cifra de lobos que morren anualmente de maneira descoñecida é moito máis importante que os lobos que se capturan con autorización en batidas. Sábese que entre 2011 e 2012 foron abatidos ‘legalmente’ entre 25 e 30 lobos.

o lobo en Galicia coma especie cinexética está baixo a regulación da Lei de caza. O uso de artefactos non selectivos, do tipo trampa, cepo, lazo, ou velenos, está tipificado administrativamente coma unha infracción moi grave que se sanciona con entre 6001 e 30000 euros. Matar un lobo sen a debida autorización considérase unha infracción grave con sanción de 601 a 6000 euros. No caso de seguir a vía penal, atopámonos con situacións rechamantes na resolución deste tipo de delito ecolóxico unha sentencia imposta, a principios de ano, a unha persoa na provincia de A Coruña denunciada por colocación de 4 lazos no que apareceron mortos un lobo e dous xabarís acabou saldándose cunha condena de 1080€.

Slavoj Žižek: ‘non precisamos profetas mais si líderes que nos animen a usar a liberdade’

www.polikracia.com

lin as súas preguntas e son moi interesantes, podería darme 20 minutos para pensar? Non me gustaría responder calquera parvada.

deturpación por @xindiriz sobre unha entrevista a Slavoj Žižek publicada por ANDRÉS BARBA en 'elcultural' o 10 de outubro de 2014

o último libro titúlase acontecemento e xa prepara a edición dunha monumental lectura de Hegel, menos que nada; máis de 1000 páxinas para a que se auguran vendas astronómicas.

comecemos polo título do libro. A pesar de dicirse pesimista, é máis optimista do que parece reivindicando esta idea da ‘aparición’, ‘o acontecemento’.

o acontecemento é precisamente o que non pode ser creado, o que nos sorprende. O mellor exemplo que se pode dar da idea de acontecemento é namorarse de alguén. É algo continxente, simplemente acontece, pero cando un se namora a súa vida muda por completo porque o primeiro que fai alguén namorado é reconsiderar toda a súa vida en perspectiva, como se se tratase dunha preparación para ese momento milagroso. Pero o importante non é tanto o acontecemento en si mesmo como a fidelidade ao acontecemento que consistiría, por exemplo, en asumir por completo as consecuencias de terse namorado.

o libro tamén é un estudo sobre a noción de ‘fantasía’ e da súa enorme importancia na nosa forma de especulación intelectual. Afirma que o real, para ser totalmente real, debe estar sostido na fantasía.

a fantasía, para min, non se opón á realidade. A realidade, o que tomamos pola nosa realidade ordinaria está sempre constituída dunha maneira ideolóxica e a fantasía é a estrutura fundamental de sentido que permite que se sosteña como realidade. En termos psicanalíticos podería definirse como ‘o trauma’. O real é, polo tanto, o que acontece cando perdemos o noso sentido da realidade.

e ata que punto esa noción da fantasía afecta á construción dos discursos políticos? Cando dixo que ‘só unha esquerda radicalizada pode salvar o que pague a pena salvar do legado liberal’, referíase tamén a ese desapego co real, a ese ‘trauma’?

todas as orientacións políticas baséanse na fantasía. O propio neoliberalismo é claramente unha fantasía, a idea do mercado libre, o novo populismo contra a inmigración, ver os estranxeiros como un perigo é tamén unha fantasía, proxectamos o noso propio antagonismo sobre a figura do estranxeiro.

o problema da esquerda contemporánea é que está adherida en exceso á fantasía. Supoño que dicir isto causarame algún problema pero eu creo que é unha fantasía dirixir a democracia cunha mente local, comunal. A pesar de que ás veces poida funcionar a un nivel local, esa non será a fórmula que nos acabará salvando. Creo que a nova esquerda debería desfacerse dese sistema. Non digo que a política local non poida facer marabillas, digo que non é a gran resposta, temos que unila a accións a nivel global. Como podemos, por exemplo, frear o cambio climático? Desde logo non con políticas locais. Ninguén cre realmente que todo se arranxe reciclando; pero así é como funciona a ideoloxía: como se alguén nos dixera: ‘ti cumpre coa túa pequena obriga, recicla’, cando en realidade o que precisamos é un cambio radical en todo o sistema. A verdadeira fórmula dunha política radical sería o que en psicanálise se denomina ‘atravesar a fantasía’, romper o encanto da fantasía, recoñecer que a fantasía que establece a realidade do noso sistema político é falsa, entender a falsidade que hai nela.

é como ‘o reino espiritual dos animais’ da fenomenoloxía do espírito de Hegel do que fala no libro: unha humanidade atrapada na interacción interesada de si mesma … Parece case a visión dunha humanidade atrapada nunha situación perversa …

si, pero a idea de Hegel é en realidade máis ambigua. O diabólico é que se todos nos comportamos como uns brutos egoístas dese modo acabaremos axudando máis á sociedade. Volve ser unha metáfora sobre o capitalismo: o mercado funciona á perfección se cada un dos individuos busca tan só o seu propio proveito, esa é a idea dese ‘reino espiritual dos animais’.

a inicios do XX a xente precisaba mitos, a principios do XXI parece estar máis precisada de profetas. Algunha vez tense sentido como se proxectaran sobre vostede a necesidade dun profeta?

é certo que o XX ten sido un século precisado de mitos, pero a miña opinión é que hoxe non precisamos profetas mais si líderes, e cando me refiro a líderes refírome a líderes non autoritarios. Un verdadeiro líder non da ordes, non lle di á xente o que debe facer, un verdadeiro líder anima a facer uso da liberdade. Di ‘podemos facelo’. Xa sei que estou comezando a sonar como Obama, pero non o digo no sentido de Obama mais no de Mao Tse Tung, inda que coñezo moi ben os horrores que provocou, refírome ao principio da revolución cultural, cando arengou á xente dicindo: ‘tedes dereito a rebelarvos’. Aristóteles di na metafísica que en certo punto os escravos son máis libres que os homes libres, é verdade que están subordinados pero tamén que non sinten a opresión interior do deber. Somos escravos, gozamos as nosas pequenas eleccións libres pero en termos globais recibimos unhas coordenadas impostas, aquí é onde entra novamente o sentido dun verdadeiro líder; non dicíndonos o que temos que facer, mais poñéndonos diante do deber de facer algo.

no seu libro alude á clasificación que en 1843 fixo Kierkeegaard da humanidade, establecendo tres grupos: policías, criadas e sorralleiros; en que grupo se atoparía vostede?

iso téñoo moi claro: sorralleiro. Policías e criadas defínense por unha diferenza sexual: homes fronte a mulleres, e tamén se pode aplicar unha clasificación social; ou os grandes opostos, fundamentalismo contra liberalismo, por exemplo. Un sorralleiro é alguén que se pregunta: é verdadeiramente esa a oposición que hai que establecer? Realmente o fundamentalismo se opón ao capitalismo global? Por suposto que si no sentido de que son inimigo pero o paradoxo básico é que o fundamentalismo actual está xerado polo orden do capitalismo global, é a reacción provocada pola súa existencia. Iso é o que fai o sorralleiro: problematizar a oposición, é a terceira pata, o verdadeiro elemento subversivo.

Max Weber escribiu en 1904 a ética protestante e o espírito do capitalismo, cando escribirá Slavoj Žižek a ética taoísta e o espírito do capitalismo global?

que quede claro que eu non estou en contra do verdadeiro budismo oriental. En realidade, o problema é ese budismo occidental que semella terse feito a principal opción espiritual da xente educada da nosa era. A inmensa maioría dos xerentes de grandes multinacionais considéranse budistas, practican meditación transcendental. As dinámicas actuais son tan rápidas que xa non lles damos seguido a pista, somos incapaces cognitivamente de saber en que consiste este novo mundo e o sentido budista permite a distancia que non permite a vida, fai que a xente poida sobrevivir: non te tomes en serio a realidade, non é máis que un xogo de sombras. O budismo non é o camiño apropiado para escapar da tolemia occidental; todo o contrario, co budismo non se escapa, funciónase mellor, uno non tolea senón que se fai alguén máis apropiado para vivir precisamente nunha realidade capitalista.

vostede cita unha frase marabillosa de Deleuze cunha inquietante carga política: ‘se estás atrapado nos soños doutro, estás j*****’

iso ocorréuseme durante a guerra de Iugoslavia, hai máis de dez anos, cando de súpeto nos vimos envoltos nos mitos doutras persoas. Esa fantástica idea de Deleuze tamén se pode aplicar ao amor: anguria, no amor, sentirse atrapado nos soños doutra persoa, é unha situación espantosamente opresora e ata espeluznante, o peor do amor é descubrir que un é vítima do amor doutra persoa. Creo que esa é outra das fórmulas da sociedade post-totalitaria que nos tocou vivir, vímonos envoltos de súpeto nos soños dos líderes estalinistas.

a súa revisión contemporánea da idea do suxeito post-traumático de Lacan é moi interesante, non se cansa de ser optimista?

as mesmas razóns que me fan pesimista son as que me levan ao optimismo. O novo suxeito postraumático é o que sobrevive pero desprovisto de toda a súa identidade: alguén que padece alzheimer ou unha vítima de torturas ou quen sobrevive a unha catástrofe natural ou supera unha crise económica. O suxeito sobrevive pero como un morto vivinte, desprovisto da súa substancia vital. E considéroo un elemento positivo; para poder renacer un debe pasar esa fase de converterse nun morto vivinte. En certo sentido, o prezo da verdadeira liberdade é ter sido, nalgún momento, un morto vivinte. É o caso de India logo de ser unha colonia británica; só a través desa caída se fixo posible a idea dunha nova India, foi terriblemente violento pero ao mesmo habilitou o espazo para a liberdade, a nova India non pasaba só por regresar a unha India precolonial. O mesmo cine de Hollywood ten tamén unha idea moi aproximada desa noción lacaniana do suxeito postraumático naa distinción que fai entre as dúas ficcións da vida máis alá da morte Hollywood diferenza entre vampiros e zombies nunha loita ancestral: os vampiros pertencen á clase ilustrada, viven entre nós, son intelixentes e sofisticados, poden pasar inadvertidos, mentres que os zombies son os desclasados, camiñan e móvense con torpeza, nunca poderían pertencer ao noso mundo. Os zombies son precisamente os que mellor encarnan esa noción de 'morto vivo'.