Urbano Feixóo, un 'negreiro' galego

xenealoxia.org

un

durante o XIX a burguesía pasa progresivamente a controlar as decisións políticas, reemprazando a nobreza e o clero.

personaxes como o Marqués de Comillas, Antonio López e López, fan fortuna nestes tempos pero a costa de manipular e aproveitarse das clases máis desfavorecidas da sociedade.

emigrou a Cuba e casou alí con Luísa Bru, filla dun terratenente cafeteiro. a partir de aquí dedicouse a traficar con escravos negros na illa de Cuba e describíaselle como alguén analfabeto, cruel e sen empatía, para quen os negocios consistían en explotar ao próximo por todos os métodos posíbeis con tal de obter beneficios.

deste xeito, de morto de fame, chegou a ser un rico, tamén coa trata de escravos, inda que unha lei de 1820 o prohibía.

regresou a Barcelona en 1856, aloxándose na casa da familia de Vidal-Quadras, antepasados de Alejo Vidal-Quadras, obtendo dous importantes monopolios, o transporte do correo postal e o das tropas. ademais creou a Compañía General de Tabacos de Filipinas, fundou o Banco Hispano Colonial e casou a súa filla co conde de Güell.

nom obstante, o negocio dos escravos fórase complicando logo de que ESP fora obrigada por ING a subscribir en 1817 a prohibición da trata de escravos acordada no Congreso de Viena en 1815. a pesar diso, os empresarios negreiros seguiron capturando africanos no golfo de Guinea para levalos clandestinamente a América.

tamén en GZ varias familias importantes que participaban nesta práctica seguiron a facelo sen importarlles a lei. algúns arquivos, que trataron de destruír ou mutilar, así o demostran: Barrié, Bartolomé de las Casas, Francisco de Adalid e en OU, Urbano Feixóo de Soutomaior.

dous

Urbano Feixóo de Soutomaior nacera en Viana do Bolo en 1798, pero foi en Cuba onde fixo cartos. grazas ás súas boas relacións, chegou a administrar naquelas terras cinco enxeños azucareiros, tres cafeteiros e varias facendas. tamén foi accionista do ferrocarril de Sagua.

a súa gama de intereses era ampla e, por exemplo, era tamén propietario do Depósito de Publicaciones nacionales y extranjeras de A Habana e constan documentos como o contrato que asinou en 1852 co escritor José Zorrilla para publicación na illa de obras deste autor.

en 1854 foi elixido deputado en Cortes pola circunscrición de OU, polo Partido Liberal. foi nese ano cando puxo en marcha un dos seus proxectos, movido, segundo dicía, polo seu 'pensamento filantrónpico'.

a mediados do XIX os terratenentes de Cuba tiñan serios problemas para tirar beneficios da produción de azucre, con baixadas continuas dos prezos e a man de obra cada día máis cara.

neste contexto, Feixóo botou contas e concluíu, ao igual que o doutor Tomás Romay, que 'un galego vai facer o mesmo traballo que dous negros pero ao prezo dun só'. noutras anotacións, subliña que o galego 'custará nom moito máis de oito pesos ao mes e proporcionaranos un beneficio cando menos dobre do que ofrece o escravo e incomparabelmente maior ao que pode esperarse do negro xornaleiro, ao prezos actuais'.

la pluma del Tocororo

resumiu o seu proxecto nun libro que dirixiu ao Goberno, Illa de Cuba. Inmigración de traballadores españois. nel indica que cada ano emigran a POR e as provincias do sur de ESP máis de 200.000 galegos, que serían 'materia ideal para surtir de brazos baratos esta illa e ao noso Goberno de xente leal'.

o proxecto tiña dous obxectivos: 'socorrer aos desgrazados galegos' e 'contribuír á agricultura e aumento da poboación branca'; obxectivos que fundamenta no 'amor por ambos países e coa fin de ofrecer aos inmigrantes os coidados e atencións que require a súa saúde, asegurando o regreso ao fogar'. Feixóo preséntase ante as autoridades españolas como 'un pai que coidará con esmero dos máis pequenos detalles para asegurar a felicidade dos seus fillos'.

quere encher Cuba de galegos para 'fecundar este país' e propón 'unha viaxe cómoda pagada, un tempo de aclimatación coa necesaria asistencia, un traballo asegurado co seu horario e descansos correspondentes'.

tres

Urbano funda a Compañía Patriótico Mercantil, obtén o monopolio da introdución de galegos na colonia por un período de 15 anos e comeza a recrutar en GZ braceiros para os enxeños azucreiros e cafeteiros de Cuba.

cada galego recrutado recibirá ao embarcar 'dúas camisas, un pantalón e unha blusa adecuada para o clima, un sombreiro de palla e un par de zapatos', antes de ser subcontratados polos terratenentes.

estes comprométense a pagarlles cinco pesos ao mes (a cuarta parte que a un xornaleiro negro), alimentalos adecuadamente, proporcionarlles dúas mudas completas ao ano, calzado bo, sombreiro, tres pares de alpargatas e descanso os domingos, 'tres horas durante o rigor do día' e todas as noites desde as oito ata as catro da madrugada.

divididos en grupos de 25 homes, co seu cabo e capataz á fronte, aceptan traballar cinco anos e asumir sen protestas a disciplina e castigos que correspondan, incluíndo o maltrato físico. cumprido o lustro de traballo, a compañía promete relevalos e devolvelos á casa, cos seus aforros nos petos.

contrata coa empresa Abellá, Braña e Cía., de Ferrol, varias viaxes desde Ferrol, A Coruña e Vigo, entre marzo e agosto de 1854. transporta en total 1744 traballadores en oito expedicións, aloxándoos en barracóns de aclimatación, segundo anota Xosé Neira Vilas en Memoria da emigración, III.

o 6 de marzo de 1854 zarpan cara Cuba desde Vigo os primeiros 314 galegos no Villa de Neda. o 22 de abril 213 no Villa de Gijón. o 23 de maio 182 e 176 no Luisa e no Juanita respectivamente. o 2 de xuño 156 no Nuevo Félix. o 23 de xuño 217 no Nemecia. o 10 de agosto 190 no Guía de Vigo. e o 26 dese mesmo mes os últimos 296 no Abella.

catro

la pluma del Tocororo

a chegada a A Habana do primeiro grupo tivo un recibimento espectacular por parte das autoridades se lle facemos caso ao que conta La Revista de La Habana: 'eran mozos, con moi poucas excepcións, de fermosa presenza e notábel compostura, uniformados coa maior propiedade para os traballos de campo e organizados en pelotóns de 25 homes co seu correspondente capataz cada un formaban un cadro sumamente agradábel'.

foron acomodados en 'barracóns de aclimatación', onde pasarían un curto período de tempo antes de ser destinados a diversos enxeños ou obras públicas. dun total de 1744, en outubro de 1854 xa faleceran 167 e outros 18 escaparan.

o resto foron destinados a traballar na construción da vía de Cienfuegos, Trinidad e Puerto Príncipe (297, 243 e 25 traballadores respectivamente), o cafeal Empresa (139), os enxeños Arratía e Achuri (dúas fábrica de azucre) e Galicia-Retiro-La Macagua (291, 105 e 409 respectivamente) e contratados polos señores Conde Jaruco e Fernando Manck (25 cada un).

os destinados a traballar no camiño de ferro de Trinidad nim sequera cobran o seu xornal, apenas son alimentados e dormen enriba de táboas.

os destinados a traballar no de Casilda insubordináronse polo retraso nos salarios, os malos tratos e o incumprimento dos acordos pactados: os tres meses de aclimatación pagados foron en realidade tres meses de traballo, levaban dous meses sen cobrar, só recibiran unha muda e tamén durmían enriba de táboas.

en maio de 1855 o número de mortos xa é de 331, un de cada cinco, mentres outros 200 estaban en prisión por terse rebelado.

algúns logran escapar transitoriamente pero son obrigados a vagar polos camiños e mendigar comida, sendo finalmente atrapados e encerrados nos depósitos de cimarróns.

toda fuxida ou rebelión é castigada co cepo. dous homes, Matías Pérez e Andrés Mosquera, da brigada da Calzada de Jesús don Monte, foron enviados ao cepo, un lugar onde eran azoutados, suxeitos de pés e mans e coa cabeza atrapada entre madeiras.

en Marianao, houbo unha sublevación de traballadores polo uso do cepo, que foi castigada con quince días sen salario.

ao mesmo tempo aumentaban as desercións. os que o facían eran chamados os 'galegos cimarróns'. o Capitán Xeral emitiu unha circular en 1854 pola que mobilizada o Exército para 'capturar os colonos peninsulares fugados e restituílos aos cuarteis de traballo ou aclimatación'.

as súas cartas, que moitos teñen que ditar sendo analfabetos, chegan ás súas familias en GZ, informándolles de todo. algunhass poden contratar avogados que levan a situación ás Cortes.

cinco

unha das cartas de denuncia que chegou ata o Goberno foi a do emigrante Ramón Fernández, que sinalaba que, nalgúns dos casos de traballadores galegos castigados, 'toda a súa culpa foi pedir pan e, querendo castigar este impulso, mandáronos encerrar en estancias fétidas, cargalos de ferro, telos espidos, alimentalos con carne medio descomposta que ata os negros rexeitaban e obrigalos a traballar quince horas diarias'.

un informe do coronel Riquelme, gobernador de Trinidad, tamén evidencia as condicións laborais dos galegos: 'nom lles dan de almorzar, as casetas son moi malas e tamén os camastros onde dormen. están suxeitos todo o día, prohibíndolles toda comunicación exterior e viven nun réxime peor que o dos escravos'.

o maltrato era evidente pero unha cláusula dos contratos, que todos asinaban e que foi desvelada na revista habanera Vida Gallega en 1941, estipulaba: 'eu conformo co salario estipulado, inda que sei e me consta que é moito maior o que gañan os xornaleiros libres da illa de Cuba'.

un médico da compañía chega a explicar así as mortes dos galegos: 'nom teñen temperanza. gustan demasiado da comida e nom atenden ao que se lles di en canto a gardar dieta'.

algunhas publicacións en Cuba da época como El Eco de Galicia denunciaban a situación con titulares como 'Gallegos, no vengáis a América'.

a empresa fracasou e os superviventes deambularon pola illa en estado calamitoso. máis de medio millar morreron aos poucos meses, extenuados pola fame ou o cólera ou as febres tifoides.

o propio representante da compañía en A Habana resumiu en tres palabras os feitos: 'escándalo, espanto, carnizaría'. o novo Capitán Xeral de Cuba, José de la Concha comunicou á metrópole a gravidade 'do asunto dos galegos'. e o escándalo chegou ao Congreso, as testemuñas acumuladas destaparon o sucedido e a operación de 'branquear Cuba' cancelouse.

disólvese a Compañía Patriótica Mercantil e no Congreso dos Deputados Urbano Feixóo debe escoitar as críticas dos membros do seu propio partido. inda así, hai quen o defende timidamente.

iso si, antes de pechar a súa filantrópica compañía, cobrou os 140.000 pesos de subvención concedidos pola Xunta de Fomento.

seis

as Cortes acordan liberar aos traballadores galegos das súas obrigas coa compañía de Feixóo, dándolles 66 pesos e liberdade para regresar a GZ, pero sen dereito a reclamar polos seus sufrimentos.

a pesar do escándalo volveu a ocupar escano posteriormente nas filas de Sagasta durante a Restauración borbónica. a última vez, na lexislatura 1881-1884, en representación do distrito cubano de Matanzas.

finou en Viana do Bolo o 10 de agosto de 1898. descansará en paz?

enlace á reportaxe 'gallegos por esclavos' (La 2)

FONTES:

Urbano Feijóo, negrero y miserable (la pluma del Tocororo)

sabela CORBELLE 'los esclavos gallegos de Cuba' (el progreso)

miguel ángel MARTÍNEZ COELLO 'Urbano Feijoo de Soutomayor: negrero y diputado por OU' (faro de vigo)

eduardo ROLLAND '1854: embarcan en Vigo los esclavos' (la voz de gz)

@xindiriz

xindiriz@gmail.com