futuro, que futuro?

Nobbot

na Antigüidade o tempo agromaba do pasado, que sempre era perfecto, unha idade de ouro que se derramaba por riba dun presente degradado que tiña débeda perpetua con ese pasado ideal para nom desprenderse definitivamente del. unha débeda de memoria, de culto e palabra que desexaba retrasar a chegada dun futuro nefasto xa anunciado, un futuro de destrución natural e cultural que precedería a un novo comezo na roda do tempo.

a chegada da modernidade viviuse como a liberación do presente en relación a débeda impagábel co pasado e os antepasados, unha revolución contra o curso cíclico e repetitivo das estacións que abría a porta a un futuro nom programado, fonte tanto de temores como de esperanzas.

mais nom se tardou moito en mudar o presente moderno nun tempo novamente hipotecado, obrigado a pagar unha débeda infinita, esta vez co futuro, que forzaba a sacrificar a herdanza do pasado e o modesto capital do presente no altar dun porvir de excelencia sublime e xustiza cumprida.

o retraso na chegada deste futuro prometido soportábase grazas á confianza en que o curso do tempo estaba rexido por unha forza sobrehumana equivalente a un destino, a lei do progreso que garantía que, a forza de acumular esforzos, o futuro sería necesariamente mellor que o presente.

mais houbo un momento no que os acontecementos históricos –principalmente as guerras mundiais e as ‘crises’ económicas– fixeron case imposíbel esta narración da confianza e transparentouse en exceso a ficción da fe no progreso como regra da sucesión temporal das accións humanas.

agora, un novo credo filosófico, o 'realismo especulativo', parte da premisa de que o futuro se independizou completamente do presente. o futuro xa nom é o resultado ou a consecuencia do progreso acumulado polo pasado e polo presente e tense convertido no epicentro desde o cal mana o tempo. hoxe, presente e pasado defínense a respecto del.

como ocorre cos 'derivados', eses produtos financeiros, é o futuro –o valor de futuro 'inventado' dun xeito puramente especulativo– o que fixa o valor do presente e o que pode deixalo definitivamente acantoado como 'cousa do pasado' ou manter viva a súa vixencia.

o futuro é, de certo xeito, máis 'real' que o presente e o pasado, pois decide o sentido e duración destes últimos, mais á vez é algo puramente ficticio, que, 'de feito', nunca se ten dado e que podería nom darse xamais.

si, cousa de tol@s. como pode o ficticio por definición (porque inda nom existe), o que nom pode ser nunca totalmente anticipado, funcionar como algo 'máis real que a realidade' e someter ás súas 'fantasías' o existente e o subsistente? de feito, este 'realismo' unicamente se pode pensar con axuda da ficción, especialmente da ficción distópica (1984, un mundo feliz ou mad Max).

así xa podemos imaxinar un mundo no que trunfe o dataísmo (a nova relixión dos datos, especialmente dos big data que só poden manexar e procesar algunhas das grandes empresas de comunicación), o intento de reducir a vida a procesamento de información e a unha serie de algoritmos predicíbeis que, sen necesidade de conciencia, poderían coñecer os organismos mellor do que eles se coñecen e prever 'especulativamente' o seu comportamento futuro.

un dos corolarios deste dataísmo é, segundo Yuval Noah Harari, que os humanos, considerados como individuos, poderían perder interese e valor desde o punto de vista económico e militar, salvo unha pequena elite de humanos 'mellorados'. e isto é compatíbel tanto coa economía de mercado e como coa tecnoloxía científica.

deste xeito o futuro nom só tería substituído ao presente como fonte de valor, senón que, como dicía Günther Anders, o home tería quedado obsoleto como medida da política, da economía, da guerra ou da ciencia, pois as súas capacidades resultarían superadas polas das máquinas intelixentes. en calquera caso, a distopía semella ter substituído á utopía como xénero literario 'futurista'.

así, con ocasión da última ‘crise económica’, tense fabricado o poscapitalismo, un novo xénero de ficción dedicado a especular cun escenario no que teña desaparecido ese gran monstro. mais incluso nesas obras, a pars destruens –a descrición da distopía capitalista– é moito máis apaixonante que a da súa alternativa poscapitalista.

úsase unha e outra vez a sombra dos totalitarismos nada especulativos do s. XX que, sen necesidade de dataísmo nin algoritmicismo, trataron os seres humanos desde o punto de vista económico e militar como se a súa individualidade lles importase menos que nada, excepción feita a duns poucos humanos selectos.

mais tamén se usa unha e outra vez esa sombra para desviar a atención do feito que dataísmo e algoritmicismo son compatibles, como dixemos, co neoliberalismo dono das democracias liberais. son, de feito, as súas últimas e actuais evolucións.

e, unha outra vez, a ficción difunde a ‘certificación’ da excepcionalidade e a inviolabilidade do ser humano. outra cousa é que a praxe da ‘máquina democrática’ sempre respecte o que din defender as súas leis e documentos oficiais.

@xindiriz

tradución e deturpación do artigo orixinal de JOSÉ LUIS PARDO, que viene el futuro

(babelia – el país, 21 de febreiro de 2017)

allen ault: ‘inda vexo as caras dos que ordenei executar’

Allen Ault semella un vello tranquilo e educado. mais cando se mira ao espello, o que ve é un asasino, alguén que matou con premeditación e nunca foi perseguido por telo feito. entre o 29 de xuño de 1993 e o 17 de maio de 1995 ordenou cinco execucións na prisión estatal de Jackson, Georgia. era o responsábel do sistema penal. e como tal, o encargado da pena máxima, ‘outros delegaban, eu nom, eu daba as ordes e víaos morrer’.

fala con firmeza. ás veces rise de si mesmo e outras chora. di que se esforza todos os días por chegar á celebración do seu seguinte aniversario. ten pasado moito tempo, pero todo segue aí, na súa cabeza, disposto a volver e acoitelalo. é unha porta que nom pecha.

dentro agardan os presos que ordenou matar. entre eles, Christopher Bulger e Thomas Dean Stevens, que asasinaron en 1977 a Roger Honeycutt, roubáronlle 16 dólares, violárono, pechárono dentro do seu coche e botárono a un lago para que afogase dentro del.

‘nom se pode xustificar o que fixeron, mais tiñan 17 e 19 anos cando entraron na cadea e máis de 34 cando foron electrocutados. coñecinos. estudaron, aprenderon, cambiaron. nom eran os mesmos cando morreron. e foron os primeiros que executei. Bulger tiña escasa capacidade mental. as súas últimas palabras foron: por favor, perdóame'.

logo mira o xornalista e conta o que sabe que ten que contar. na prisión de Jackson, a cámara da morte ocupaba 14 m²: rectangular, luz e paredes brancas, coa cadeira feita a man, de madeira escura, cos eléctrodos, cables e correas percorréndoa por fóra.

a preparación era minuciosa. o día anterior sacábase ao preso do corredor da morte e conducíaselle a unha cela contigua á cadeira eléctrica. o capelán pasaba a maior parte do tempo facéndolle compaña. nas horas finais, rasurábanselle e depilábanselle as pernas e os brazos. logo, nos últimos minutos, pasábaselle con delicadeza unha esponxa húmida.

na sala permanecía un garda. o reo, atado coas correas, quedaba ante un cristal de dous metros de longo por un de alto a través do cal as testemuñas podían ver todo o que pasaba no outro cuarto. antes da execución era frecuente oílos rir. unha risa nerviosa, incontíbel. 'nunca se conta, mais é o habitual’.

as risas atravesaban as paredes, inundaban a cámara, metíanse no cuarto onde agardaban os familiares do condenado. 'tiña que explicarlles que aquilo era unha reacción nervosa'.

eu regresaba e situábame noutra sala, de costas ao recluso. a través doutro cristal, podía ver a caluga do condenado, os seus ombreiros, os cables e as testemuñas. cando xa estaba todo listo e o preso tiña dito as súas últimas palabras, o garda indicáballo cunha sinal. Ault revisaba os tres teléfonos instalados a carón seu: o do Tribunal Supremo, o do gobernador e o da comisión penal. se ningún soaba, daba a orde: 'chegou a hora, Brad'.

Brad era o electricista. nunca asomaba a cabeza polo cristal. tampouco dubidaba. simplemente apertaba o botón e desaparecía. Ault si que miraba. a lostregada estalaba na súa pupila, un abismo de 2000 voltios, 'a corrente percorre o corpo do preso, sacódeo. a electricidade vese, óese e ata cheira'.

as testemuñas quedaban mudas, 'a algúns había que quitalos a rastro e trasladalos ás súas casas. nunca repetían'. mais antes había que entrar na sala. entre o cheiro a carne queimada e deposición, o médico certificaba a defunción. un forense practicaba a autopsia. como causa do falecemento apuntaba homicidio.

todo o procedemento era supervisado por Ault, que falaba cos parentes, recibía os documentos, e controlaba a retirada do cadáver. despois volvía a casa solo. nom durmía; nom podía. inda hai noites que nom é capaz.

xa pasaron máis de 20 anos desde a última vez. a voz do verdugo superponse ao fío musical que soa no bar anódino no que están. é lenta, grave, ás veces baléirase.

confesa que debe ter coidado e dosificarse. nom pode contalo todo, nin demasiadas veces. durante décadas gardou silencio. viviu en Colorado, Florida, Washington DC. refixo a súa carreira, chegou a decano de dereito da Universidade de Kentucky Oriental. mais nunca puido escapar do horror, 'eu quería axudar á xente, nom matala'.

Ault estudara psicoloxía. logo de doutorarse en Georgia, foi contratado para deseñar o proceso de clasificación e diagnóstico dos presos. pouco a pouco ascendeu ata dirixir o sistema penal estatal. o seu centro foi o designado en Georgia para levar a cabo as execucións e, cando chegou o momento, nom era a primeira vez que se enfrontaba á morte. nos 50s servira na Guerra de Korea, 'aquilo era defensa propia, eu tiña un arma e o inimigo tamén. na cámara da morte nom hai azar, todo está ensaiado e premeditado ata as súas últimas consecuencias. digámolo claro, é un asasinato'.

na súa primeira execución, sentiuse coma un criminal. e a cousa foi a máis, 'o meu departamento tiña ao seu cargo 1000 millóns de orzamento, 15000 empregados e 38000 presos; a pena de morte representaba unha fracción mínima do meu tempo, mais acabou consumíndoo todo'.

en 1995 marchou de Georgia convencido de que era un monstro. sufría desorde postraumático. o pasado engulía o seu futuro. afundíase. un fenómeno habitual. el mesmo conta historias doutros verdugos rotos que acabaron consumidos polo alcohol ou pegándose un tiro, 'eu salveime porque estaba adestrado para axudar e aferreime a esa idea para sobrevivir'.

'sigo pensando no que fixen. inda vexo as súas caras nos meus pesadelos. inda que nom lembro todos os seus nomes, sígueme afectando, golpéame. rememoro as execucións. e síntome culpábel. si, si, trato de racionalizar o que fixen pero nom funciona. tiña familia, hipoteca, gastos, era legal, mais todo iso nom val de nada; podería ter feito outras cousas. seino e por iso me sinto culpábel'.

durante décadas, Ault arrastrou o seu pasado en silencio. protexíase de si mesmo, ata que fai uns anos un profesor universitario lle pediu que contase aos alumnos o que pensaba da pena capital. o seu relato estremeceu aos estudantes: desde entón loita contra as execucións.

'ningunha execución serve para nada, nom evita outras mortes, nom disuade a ninguén. pretender inculcar o respecto á vida matando é un desatino. o único que che queda é a vinganza e nin sequera esta abonda para calmar as familias'.

a proximidade de novas, a proximidade do sangue afunde a Ault. ten pasado moito tempo, mais ese home de pelo branco vólvese ver a si mesmo de pé detrás do cristal, mirando os eléctrodos, as testemuñas, comprobando os teléfonos, dicíndolle a Brad que chegou a hora. e ese momento nom acaba nunca. 

referencias: 'aún sigo viendo las caras de quienes ordené ejecutar' (elpais, 15 abril 2016) + 'electric chair haunts US former executions chief' (bbc news, hardtalk, 23 febreiro 2014)

deturpación por @xindiriz

agonía da posmodernidade

definicion.de

desde os 60s do s. XX ata a quebra que vivimos, a palabra posmodernidade ten designado toda unha época na historia de Occidente, unha especie de epílogo que tería tornado líquido o carácter sólido da modernidade clásica (Zygmunt Bauman), e ata gasoso (metáfora bastante máis suxestiva no Manifesto Komunista de Marx e Engels). A modernidade capitalista, viñan dicir, diferenciábase en que todo o que tiña sido e semellado firme desvanecíase no aire; un proceso de sublimación que se precipitou unha centuria máis tarde, cando a prosperidade subseguinte á hecatombe mundial trouxo consigo –xunto con outros factores– un novo espírito do tempo. Da moral puritana pasouse ao ethos individualista e hedonista; do auxe dos ídolos ao seu, so aparente, crepúsculo; da sucesión de estilos puros á súa promiscuidade; das utopías que buscaban a consumación do futuro ao culto á consumición do agora; e, finalmente, da reverencia á Verdade unha e maiúscula á coexistencia de verdades relativas, minúsculas e plurais.

en 1979, François Lyotard oficiou o bautizo da época recen nada, collendo prestado o vocábulo da xerga arquitectónica: confrontada á seriedade e a coherencia, a conciencia social e a subordinación da forma á función propias da arquitectura moderna –a de Lloyd Wright, Le Corbusier ou a Bauhaus–, a arquitectura posmoderna sería estetizante, incoherente e xovial, ecléctica e sincrética incluso, moito menos atenta á función que á forma e o seu embruxo. A dilapidación abigarrada e kitsch de As Vegas foi loada, por Robert Venturi, como o rutilante emblema desa arquitectura; metáfora á súa vez de toda unha época que culminou cara 1990, cando o neocon Francis Fukuyama decretou o presunto ‘fin da Historia’ e o trunfo sempiterno do capitalismo.

con substancial razón, Lyotard observou que a característica máis distintiva de tal posmodernidade era a caída das grandes narrativas que sustentaran o edificio moderno, isto é, da ideoloxías emancipadoras que o inspiraran desde, cando menos, a Ilustración de Kant e Voltaire ata a oufana década dos 60s. O derrubamento apenas deixou marioneta con cabeza. En primeiro lugar, o milenario relato cristián da emancipación redentora deveu en asunto de elección persoal, e xa nom en dogma de fe obrigado, nun Occidente embriagado pola secularización, a liberdade sexual e a tecnolatría. En segundo lugar, o relato ilustrado da emancipación da ignorancia e a servidume pola educación e a Razón sufrira unha dobre erosión, debida por unha banda aos totalitarismos xerados na culta Europa, e pola outra ao crecente dominio dunha razón cruamente instrumental que, alén da esfera económica, estaba a engulir múltiples vertentes da vida pública e privada. En terceiro lugar, o relato liberal-burgués que prometía a emancipación da pobreza grazas ao mercado libre foi cuestionado pola flagrante desigualdade na distribución da riqueza –dentro dos Estados e entre eles–, e por un espolio medioambiental que comezou entón a facerse patente, sobre todo cando o Clube de Roma alertou sobre os límites do crecemento. E por último, o gran relato marxista das maiorías mediante a socialización dos recursos –a cada quen segundo a súa capacidade, a cada quen segundo a súa necesidade: esa auroral utopía que galvanizara o mundo– resultou en fusca distopía cando a dobre caída do muro de Berlín e a URSS revelaron o horror do estalinismo, décadas antes denunciado por pensadores como Camus, Merleau-Ponty ou Koestler.

a posmodernidade que resultou de semellante afundimento mostra, vista con perspectiva, un saldo plural de virtudes e defectos, como calquera época histórica. Entre as virtudes cóntase a extensión das liberdades, garantías e dereitos; a medra das clases medias e o acceso ao comfort e ao consumo dunha porción das subalternas; o reemprazo das ríxidas ortodoxias pola heterodoxia e o relativismo; a relaxación dos tabús e os dogmas, así como a atmosfera de tolerancia e pluralidade asociada á vida urbana. Por vez primeira na historia, millóns de persoas outrora desposuídas sentíanse chamadas a sentarse á mesa dos escollidos, en alas do Estado-providencia e, ante todo, dun Progreso en aparencia imparábel. A finais dos 90s, cando tamaño soño culminou, Europa e o autoproclamado ‘Primeiro Mundo’ semellaban un balneario de instalados e rendeiros, cuxos inexpugnábeis muros contiñan as ondas de indixencia planetaria.

entre as carencias e defectos da posmodernidade, nom obstante, debe incluírse a desactivación do talante e do talento críticos, tan patente nos ámbitos pedagóxico e político. Ou a tendencia a abeirar a problemática do mal en beneficio dun narcisismo que atrofia os vínculos solidarios, fomenta a desafiliación e induce o ‘declive do home público’, en palabras de Richard Sennet. Ou o relevo da ética do ser pola do ter, alentado por un consumismo baseado na creación de necesidades e desexos superfluos. Ou a substitución das ideoloxías continentais por un arquipélago de illotes ideolóxicos –feministas, ecoloxistas, poscolonialistas ou identitarias–, tan dispersos que se mostran incapaces de enfrontar a tecnoburocracia globalizada. Ou a anemia dun pensamento de esquerdas confinado ao reduto erudito, que a forza de ser servil resulta inofensivo e inane.

engádanse a tales penurias outras de comparábel fuste, a fin de outear a paisaxe. Así, a rampante mercantilización da práctica totalidade dos ámbitos sociais, incluídos os de carácter espiritual e artístico. E a erosión da fráxil secuencia temporal humana nunha época sinalada, en palabras de Fredric Jameson, por nom saber nin querer pensarse historicamente. E a proclividade, alentada pola sociedade do espectáculo, á trivial estetización da economía e a política, da ética e a cidade, do corpo e os sentimentos, da natureza e a guerra. E a irresponsabilidade de boa parte dos cidadáns, que á súa condición de súbditos que se ignoran –dunha democracia roída pola demagoxia, a corrupción e o decisionismo, por certo– engaden o desvarío de sentirse cómplices do mesmo sistema que os somete, como se ve neste transo aciago. E, en fin, a miopía dunhas xeracións que se creron propietarias dun presente pletórico e eterno, unha utopía do agora e o aquí que ten hipotecado o porvir das futuras.

duns anos a esta parte, sexa como fose, esa ambivalente posmodernidade dá mostras de patente agonía, arrancada da súa quimera xovial por unha cadea de sismos no que Occidente se xoga o benestar que lle queda, ameazado extramuros por unha globalización que está desprazando os centros de control e riqueza cara ambas ribeiras do Pacífico. E ameazado tamén, intramuros, polo case unánime delirio de opulencia que nos ten emprazado ante o precipicio: ideolóxica, política e eticamente desarmados cando máis urxente resulta dispor de criterios para conducirnos con tento, conciencia e temperanza, inspirados por esa antiga sabedoría humanista que suxestiona a autolimitación e a mesura. É hora de espelirse: a posmoderna choqueirada rematou. A crise de época que atravesamos está tendo xa, xunto á súa cohorte de efectos indesexábeis, o desexábel de conxurar a estulticia política, ética e estética que por desgraza colea inda. E tamén el de urxirnos a rehabilitar a plural herdanza do Humanismo e a Ilustración neste novo tempo cheo de penumbra, a fin de tornarnos lúcidos e éticos, sobrios e solidarios, cívicos e compasivos. Coas debidas cautelas, será mester poñer ao día os vellos idearios de emancipación e concibir outros de cuño actualizado e distinto, porque ao espertar a modernidade capitalista segue inda aí, inda que máis desregulada, ensoberbecida e dixitalizada que nunca.

LLUÍS DUCH & ALBERT CHILLON

artigo orixinal publicado en El país, 25 febreiro 2012, páxina 27
tradución e deturpación por @xindiriz

doentes, nom gladiadores

Pablo Ráez e a súa moza
www.marbella24horas.es
do facebook personal de Pablo

está a ser demasiado frecuente facer gladiadores dos enfermos, coma se tivesen que ser unha especie de atletas olímpicos aos que se lles esixe loitar a cambio da súa curación: ideoloxía neo-liberal pura e dura trasladada ao mundo da saúde. unha ideoloxía que nom fai máis que dividir a sociedade entre gañadores e perdedores. Pablo Ráez nom era un loitador porque era un doente, unha vítima de algo tan inxusto como sufrir leucemia.

facer del un loitador é facelo responsábel da súa curación, ocultando que para sandar nom hai nada máis decisivo e eficaz que o investimento público en investigación médica e na calidade do sistema público de saúde. se nom fose abondo a perversión, cando unha persoa fina, que na linguaxe neo-liberal é sinónimo de que nom loitou abondo, o responsábel de perder a batalla é o propio doente. unha perversidade monstruosa.

a leucemia é un mal que ninguén o elixe. polo tanto, ninguén elixe ter que loitar contra ela ou contra calquera outra enfermidade. os doentes sofren e o éxito da súa curación depende dun diagnóstico precoz, dun bo tratamento, de que se invista en investigación e de que sexan atendidos por un bo equipo médico.

algo semellante é facer dos emprendedores unha especie de heroes que loitan por saír do desemprego en soidade sen dicir que o máis importante para que un emprendedor teña éxito é o investimento inicial que lle poida prestar alguén (por exemplo, a familia). agora toca persuadirnos de que loitar é abondo para curarse: o mesmo ten que vivas en Senegal ou en Suecia, nunha chabola ou nun chalé de luxo, que teñas acceso a un sistema de saúde público e de calidade ou que che pidan a tarxeta de crédito nada máis entrar no hospital.

ninguén sobrevive loitando en soidade, ninguén cura dun cancro loitando como se fose un campión olímpico, ninguén se fai empresario de éxito só tendo unha boa idea de negocio, ninguén consegue os seus obxectivos a base de soños, ninguén deixa de ser un excluído social poñendo boa cara. nada, absolutamente nada, se soluciona cunha frase de auto-axuda.

abonda de facer de calquera faceta da nosa vida un feito individual no que dependemos exclusivamente de nós mesmos. ninguén se fai a si mesmo, a frase favorita da insolidariedade, o individualismo e a falta de empatía. facémonos uns aos outros, na saúde e na enfermidade. en lugar de esixirlle ás persoas enfermas que loiten, sería máis útil que loitaramos nós por eles e por nós, por todos, e que, cando menos, deixaramos de votar aos que recortan, de xeito homicida, os investimentos en investigación científica e no sistema público de saúde.

deturpación de 'los enfermos no son luchadores' de Raúl Solís, 2017

@RaulSolisEU

deturpación de @xindiriz