Slavoj Žižek: ‘non precisamos profetas mais si líderes que nos animen a usar a liberdade’

www.polikracia.com

lin as súas preguntas e son moi interesantes, podería darme 20 minutos para pensar? Non me gustaría responder calquera parvada.

deturpación por @xindiriz sobre unha entrevista a Slavoj Žižek publicada por ANDRÉS BARBA en 'elcultural' o 10 de outubro de 2014

o último libro titúlase acontecemento e xa prepara a edición dunha monumental lectura de Hegel, menos que nada; máis de 1000 páxinas para a que se auguran vendas astronómicas.

comecemos polo título do libro. A pesar de dicirse pesimista, é máis optimista do que parece reivindicando esta idea da ‘aparición’, ‘o acontecemento’.

o acontecemento é precisamente o que non pode ser creado, o que nos sorprende. O mellor exemplo que se pode dar da idea de acontecemento é namorarse de alguén. É algo continxente, simplemente acontece, pero cando un se namora a súa vida muda por completo porque o primeiro que fai alguén namorado é reconsiderar toda a súa vida en perspectiva, como se se tratase dunha preparación para ese momento milagroso. Pero o importante non é tanto o acontecemento en si mesmo como a fidelidade ao acontecemento que consistiría, por exemplo, en asumir por completo as consecuencias de terse namorado.

o libro tamén é un estudo sobre a noción de ‘fantasía’ e da súa enorme importancia na nosa forma de especulación intelectual. Afirma que o real, para ser totalmente real, debe estar sostido na fantasía.

a fantasía, para min, non se opón á realidade. A realidade, o que tomamos pola nosa realidade ordinaria está sempre constituída dunha maneira ideolóxica e a fantasía é a estrutura fundamental de sentido que permite que se sosteña como realidade. En termos psicanalíticos podería definirse como ‘o trauma’. O real é, polo tanto, o que acontece cando perdemos o noso sentido da realidade.

e ata que punto esa noción da fantasía afecta á construción dos discursos políticos? Cando dixo que ‘só unha esquerda radicalizada pode salvar o que pague a pena salvar do legado liberal’, referíase tamén a ese desapego co real, a ese ‘trauma’?

todas as orientacións políticas baséanse na fantasía. O propio neoliberalismo é claramente unha fantasía, a idea do mercado libre, o novo populismo contra a inmigración, ver os estranxeiros como un perigo é tamén unha fantasía, proxectamos o noso propio antagonismo sobre a figura do estranxeiro.

o problema da esquerda contemporánea é que está adherida en exceso á fantasía. Supoño que dicir isto causarame algún problema pero eu creo que é unha fantasía dirixir a democracia cunha mente local, comunal. A pesar de que ás veces poida funcionar a un nivel local, esa non será a fórmula que nos acabará salvando. Creo que a nova esquerda debería desfacerse dese sistema. Non digo que a política local non poida facer marabillas, digo que non é a gran resposta, temos que unila a accións a nivel global. Como podemos, por exemplo, frear o cambio climático? Desde logo non con políticas locais. Ninguén cre realmente que todo se arranxe reciclando; pero así é como funciona a ideoloxía: como se alguén nos dixera: ‘ti cumpre coa túa pequena obriga, recicla’, cando en realidade o que precisamos é un cambio radical en todo o sistema. A verdadeira fórmula dunha política radical sería o que en psicanálise se denomina ‘atravesar a fantasía’, romper o encanto da fantasía, recoñecer que a fantasía que establece a realidade do noso sistema político é falsa, entender a falsidade que hai nela.

é como ‘o reino espiritual dos animais’ da fenomenoloxía do espírito de Hegel do que fala no libro: unha humanidade atrapada na interacción interesada de si mesma … Parece case a visión dunha humanidade atrapada nunha situación perversa …

si, pero a idea de Hegel é en realidade máis ambigua. O diabólico é que se todos nos comportamos como uns brutos egoístas dese modo acabaremos axudando máis á sociedade. Volve ser unha metáfora sobre o capitalismo: o mercado funciona á perfección se cada un dos individuos busca tan só o seu propio proveito, esa é a idea dese ‘reino espiritual dos animais’.

a inicios do XX a xente precisaba mitos, a principios do XXI parece estar máis precisada de profetas. Algunha vez tense sentido como se proxectaran sobre vostede a necesidade dun profeta?

é certo que o XX ten sido un século precisado de mitos, pero a miña opinión é que hoxe non precisamos profetas mais si líderes, e cando me refiro a líderes refírome a líderes non autoritarios. Un verdadeiro líder non da ordes, non lle di á xente o que debe facer, un verdadeiro líder anima a facer uso da liberdade. Di ‘podemos facelo’. Xa sei que estou comezando a sonar como Obama, pero non o digo no sentido de Obama mais no de Mao Tse Tung, inda que coñezo moi ben os horrores que provocou, refírome ao principio da revolución cultural, cando arengou á xente dicindo: ‘tedes dereito a rebelarvos’. Aristóteles di na metafísica que en certo punto os escravos son máis libres que os homes libres, é verdade que están subordinados pero tamén que non sinten a opresión interior do deber. Somos escravos, gozamos as nosas pequenas eleccións libres pero en termos globais recibimos unhas coordenadas impostas, aquí é onde entra novamente o sentido dun verdadeiro líder; non dicíndonos o que temos que facer, mais poñéndonos diante do deber de facer algo.

no seu libro alude á clasificación que en 1843 fixo Kierkeegaard da humanidade, establecendo tres grupos: policías, criadas e sorralleiros; en que grupo se atoparía vostede?

iso téñoo moi claro: sorralleiro. Policías e criadas defínense por unha diferenza sexual: homes fronte a mulleres, e tamén se pode aplicar unha clasificación social; ou os grandes opostos, fundamentalismo contra liberalismo, por exemplo. Un sorralleiro é alguén que se pregunta: é verdadeiramente esa a oposición que hai que establecer? Realmente o fundamentalismo se opón ao capitalismo global? Por suposto que si no sentido de que son inimigo pero o paradoxo básico é que o fundamentalismo actual está xerado polo orden do capitalismo global, é a reacción provocada pola súa existencia. Iso é o que fai o sorralleiro: problematizar a oposición, é a terceira pata, o verdadeiro elemento subversivo.

Max Weber escribiu en 1904 a ética protestante e o espírito do capitalismo, cando escribirá Slavoj Žižek a ética taoísta e o espírito do capitalismo global?

que quede claro que eu non estou en contra do verdadeiro budismo oriental. En realidade, o problema é ese budismo occidental que semella terse feito a principal opción espiritual da xente educada da nosa era. A inmensa maioría dos xerentes de grandes multinacionais considéranse budistas, practican meditación transcendental. As dinámicas actuais son tan rápidas que xa non lles damos seguido a pista, somos incapaces cognitivamente de saber en que consiste este novo mundo e o sentido budista permite a distancia que non permite a vida, fai que a xente poida sobrevivir: non te tomes en serio a realidade, non é máis que un xogo de sombras. O budismo non é o camiño apropiado para escapar da tolemia occidental; todo o contrario, co budismo non se escapa, funciónase mellor, uno non tolea senón que se fai alguén máis apropiado para vivir precisamente nunha realidade capitalista.

vostede cita unha frase marabillosa de Deleuze cunha inquietante carga política: ‘se estás atrapado nos soños doutro, estás j*****’

iso ocorréuseme durante a guerra de Iugoslavia, hai máis de dez anos, cando de súpeto nos vimos envoltos nos mitos doutras persoas. Esa fantástica idea de Deleuze tamén se pode aplicar ao amor: anguria, no amor, sentirse atrapado nos soños doutra persoa, é unha situación espantosamente opresora e ata espeluznante, o peor do amor é descubrir que un é vítima do amor doutra persoa. Creo que esa é outra das fórmulas da sociedade post-totalitaria que nos tocou vivir, vímonos envoltos de súpeto nos soños dos líderes estalinistas.

a súa revisión contemporánea da idea do suxeito post-traumático de Lacan é moi interesante, non se cansa de ser optimista?

as mesmas razóns que me fan pesimista son as que me levan ao optimismo. O novo suxeito postraumático é o que sobrevive pero desprovisto de toda a súa identidade: alguén que padece alzheimer ou unha vítima de torturas ou quen sobrevive a unha catástrofe natural ou supera unha crise económica. O suxeito sobrevive pero como un morto vivinte, desprovisto da súa substancia vital. E considéroo un elemento positivo; para poder renacer un debe pasar esa fase de converterse nun morto vivinte. En certo sentido, o prezo da verdadeira liberdade é ter sido, nalgún momento, un morto vivinte. É o caso de India logo de ser unha colonia británica; só a través desa caída se fixo posible a idea dunha nova India, foi terriblemente violento pero ao mesmo habilitou o espazo para a liberdade, a nova India non pasaba só por regresar a unha India precolonial. O mesmo cine de Hollywood ten tamén unha idea moi aproximada desa noción lacaniana do suxeito postraumático naa distinción que fai entre as dúas ficcións da vida máis alá da morte Hollywood diferenza entre vampiros e zombies nunha loita ancestral: os vampiros pertencen á clase ilustrada, viven entre nós, son intelixentes e sofisticados, poden pasar inadvertidos, mentres que os zombies son os desclasados, camiñan e móvense con torpeza, nunca poderían pertencer ao noso mundo. Os zombies son precisamente os que mellor encarnan esa noción de 'morto vivo'.