teoría do disturbio

Michel Foucault
santiagocastrogomez.sinismos.com

en 1979 e con ocasión da sublevación liderada por Jomeini que derrocou ao shah de Persia, Michel Foucault escribiu un artigo en Le Monde titulado é inútil sublevarse?, unha pregunta que hoxe non podería ser máis actual; o sentido do título era máis ou menos este: paga a pena dar tantas vidas contra un ditador autócrata para levar ao poder un “crego sanguinario”? Inda que os casos non son comparables, non sería estraño facer unha pregunta semellante a esa na actual situación de Exipto e doutros países de Oriente Próximo, ou incluso preguntarse de que teñen servido as “sublevacións” do 15-M ou de Brasil, pois tal parece que o descontento social non tivo, en ningún destes casos por outra parte tan distintos, unha resposta por parte das institucións políticas.

isto non sería nada sorprendente para Foucault, que anunciaba nese texto o final dun período histórico de máis de 200 anos ao que chamaba “a era das revolucións”, o período iniciado, máis ou menos, coa de 1789. Non quería dicir que xa non habería revoltas, insurreccións, rebelións, … Quería dicir que estes movementos xa non terían, no futuro, a súa orixe nin o seu destino na política, que xa non serían susceptibles de ser politicamente controlados, programados, administrados ou resoltos (e o seu incurable romanticismo facíalle dicir todo isto fregando as mans polas mesmas razón que hoxe nós nos tiramos dos pelos ao escoitalo). É sabido que non só tiña moita afección a decretar “finais” (lembremos a nova da “morte do home”, en As verbas e as cousas), senón unha capacidade realmente xenial para o diagnóstico. O que chamaba “a era das revolucións” corresponde ao que desde finais do XVIII coñecemos como simplemente “historia”, ese gran teatro  do mundo onde os antigos heroes tráxicos se converten en líderes nacionais e miden a súa supremacía por medio da guerra, lamentable pero eficaz instrumento do progreso da civilización europea. Desde 1945, ese capítulo está concluso: a idea mesma de “guerra”, concibida como guerra entre estados de capacidade ofensiva e defensiva comparable, escurece de todo logo de 1989, cando xa só hai un poder militar, inconmensurable con calquera outro, e que polo tanto non oficia exactamente como exército (nacional) senón como unha sorte de policía internacional. O que por costume seguimos a chamar “guerras” están condenadas á desigualdade e á desproporción (os nosos antecesores falaron a este propósito de “guerrillas”, do mesmo xeito que se chama “historietas” ao dos tebeos, por non outorgarlles a mesma dignidade que ás crónicas de Tucídides). Se por algo se caracterizan estes conflitos, cando menos desde a guerra de Vietnam, é pola súa ambigüidade política e pola súa equivocidade militar: as campañas de EEUU en Afganistán ou Iraq foron “coroadas polo éxito” (como podería ter sido diferente?), pero ninguén ten idea algunha de que tería que acontecer para que os vencedores – a miúdo exércitos regulares mesturados con mercenarios privados e forzas locais de lealdades dispersas – puideran xenuinamente falar de “vitoria” ou para que se puidera considerar definitivamente “derrotados” aos combatentes que resisten mediante atentados e ataques sorpresa, que teñen rematado por diluír o que quedaba da posible distinción entre “civís” e “militares”.

José Luis Pardo
www.ech.es

en termos de política interior (que sempre foi a óptica favorita de Foucault), o equivalente deste ocaso da guerra é o que el consideraba o crepúsculo das revolucións. Pero, que pode ser unha revolta cuxas motivacións e cuxos obxectivos non son políticos (cando menos no sentido convencional de “política”)? Trátase de algo que, difusamente, “coñecemos desde sempre: motíns, levantamentos que teñen como protagonista a unha masa, non a unha clase social, que xorden sen que se poida prever a súa aparición e que, por carecer de finalidades concretas, ninguén sabe como aplacar, pois desafían a orde establecida sen presentar alternativas viables. Neste tempo denominámolos disturbios. Temos varias teorías das revolucións, pero non temos ningunha teoría do disturbio, que se refuxia na súa propia insignificancia e no seu carácter “impolítico” para escapar de toda posibilidade de reflexión, e que resulta especialmente apropiado para expresar o malestar dunha época de decadencia do político e de fluidificación do social (póñase un fluído a circular por unha canle e en calquera momento, en calquera lugar imprevisible de antemán, brotará unha turbulencia, gustaba lembrar Michel Serres). Posiblemente maio de 68 fora xa un gran disturbio, inda que ao inicio disfrazado de consignas aparentemente políticas, e logo ata de reivindicacións económicas. Ou os terribles disturbios do barrio de Watts (LA en 1965, cando, como dicía –encantado– Guy Debord, os insurrectos non asaltaban as tendas para apoderarse dos seus produtos, senón para queimalos nun gran sacrificio nocturno a un deus descoñecido ao berro de burn, baby, burn. Ou os disturbios “raciais” que de cando en cando asolan Londres, e que inda en 2011 inundaron de súpeto Tottenham. Ou os disturbios persistentes da banlieue parisiense, esa especie de territorio comanche no medio do estado–razón. E tantos outros.

Karl Marx
numerocinqmagazine.com

no XIX, Marx mofábase do que chamaba a teoría “volcánica” das revolucións (esa que di: con tanta inxustiza como hai, isto acabará por estalar), sinalando que se fose certa non pasaría un so día sen que víramos un levantamento popular. No XXI temos que aprender a tomar cando menos unha distancia irónica con respecto a estas “teorías do disturbio”, nostálxicas dun pasado feudal idealizado, que ven na desarticulación da cidadanía nunha masa ingobernable unha esperanza para superar as formas de organización política que despectivamente se chaman “convencionais” (como se houbese unha política “natural” máis de fiar), sobre todo cando entran en conivencia, inda que sexa involuntaria, coas actuais modalidades, afogadas, dunha política secuestrada polos “señores da Bolsa” que ten a tentación de catalogar como tumultos sociais as demandas políticas que se volveu incapaz de atender.

José Luís Pardo, “Teoría do disturbio”, Babelia (El País), 07 – 05 – 2013

traducido e deturpado por xindiriz