lumes, a des-construción do rural

www.avozdevilalba.blogspot.com

a algúns lobbies económicos especializados na extracción de diferentes recursos naturais, por non dicir saqueo dos mesmos, non lles importa que o medio rural, o monte galego, camiñe cara un modelo estruturalmente improdutivo, que sexa incapaz de xerar riqueza sostible e mantida no tempo, e, sobre todo, que socialmente quede debilitado, xa que acadar este estado na realidade rural permite, na práctica:

- unha decadencia de difícil retorno na que os aproveitamentos tradicionais, os sostibles, ou nos que se produce un reparto e des-concentración da riqueza xerada,

- o desánimo e rendición dos seus propietarios (particulares ou comunais),

- a imposibilidade de poder vivir do aproveitamento dos recursos do monte,

todo isto leva finalmente ao colapso do rural. E son varias décadas nas que o monte galego camiña cara o colapso, desconstruíndose coma un modelo particular de xestión e ordenación do territorio, con características dunha economía propia dun pobo, que non se entendería sen o papel xogado polos recursos e aproveitamentos procedentes da terra, do monte, e das súas formas de propiedade e manexo.

tantos anos de lumes por todo o país levan á rendición de moita áreas rurais galegas, que se entregan sen ofrecer xa máis resistencia. Esta idea queda moi ben representada na anécdota que un día comentaba un presidente dunha comunidade de montes, moi dinámica e con múltiples actuacións para poñer en valor os seus recursos endóxenos (forestal, agro-gandeira, de ocio, …); e dicía:

finalmente despois de moitos esforzos sucumbimos a manter calquera tipo de inversión conscientes que con case toda probabilidade acabaría ardendo pasto do lume. Así valoramos renunciar a fortalecer o noso proxecto de sacarlle rendibilidade ao monte dende un enfoque social e sostible económica e ambientalmente. Asumindo que coma colectivo con poucos recursos para librar unha batalla practicamente imposible de gañar, resultaba preferible acordar en asemblea que no lugar de ver como se queimarían os cartos procedentes dunha corta do piñeiral do monte, a reinvestir en repoboar, directamente os investiríamos durante as festas da aldea, contratando a Orquestra Panorama.

a conclusión era clara, polo menos, a inversión transformaríase nun momento de ocio e goce, unha convivencia entre os comuneiros, dando por cumprida a función social que tamén debe ter unha comunidade, preferible a ver como todo o esforzo e traballo acabaría finalmente ardendo.

(responsabilidade)

cabe preguntarse se o lume agocha intereses creados para terceiros, e como? É posible soster a hipótese de que co colapso do monte alguén se poida beneficiar?

pois, inda que a moitos poida sorprender, o cóctel entre

- determinadas políticas de desenvolvemento do rural (por exemplo, plan forestal do ano 92, vixente ate 2032, as reformas da lei de montes, minería, …),

- máis as dificultades impostas por unha Xunta que se desentende do rural (eliminación de experiencias asociativas de comunidades de montes – uxfor, bancos de terras, … –),

- a irrupción oportuna de mega-proxectos moi agresivos contra o territorio,

da lugar á configuración dun escenario propicio do que se poden beneficiar determinados lobbies económicos moi vinculados a actividades moi dependentes dos recursos procedentes do monte.

a quen nos referimos? A determinadas elites económicas, capaces de concentrar grandes capitais, propios (os menos) ou chegados de recursos públicos (os máis; cabe preguntarse e reflexionar polo paradoiro das multimillonarias axudas da UE para fomento do rural nestes anos todos),

e como? Favorecéndose dun panorama negro que propicia vantaxosas condicións de acceso á cesión de dereitos e aproveitamentos do monte,

- véxanse os acordos de multinacionais e/ou filiais forestais e pasteiras, que acadan miles de hectáreas de plantacións, cedidas ou de xestión intervida, a varias décadas, para o aproveitamento do que eles chaman o ouro verde de Galiza, a madeira preferentemente de eucalipto, en grandes monocultivos,

- a dispoñibilidade dos montes para a industria mineira, da que ben vemos agora asomar as súas gadoupas (novo plan sectorial mineiro de Galiza, Corcoesto, a Fonsagrada, a Limia, …). A mega industria mineira atopa, nun territorio con desvantaxes económicas, e co apoio das políticas públicas de quen nos goberna, un escenario moi barato para adquirir e acceder a intereses e recursos.

- as eléctricas, eólicas, encoros, minicentrais, que ofrecen prezos pírricos xustificados no escaso valor produtivo de importantes superficies do monte.

- caza comercial (véxase a nova reforma da lei de caza que pretende facer grandes áreas de monte galego en fincas cinexéticas para elites), especulación inmobiliaria, …

e esta realidade, que se pode debaer todo o que se queira, se hai ou non intencionalidade, o que si demostra é un feito incuestionable, que a catástrofe dos lumes é unha boa aliada para propiciar o esfarelar da economía do rural, xa que reporta un marco inmellorable de oportunidades para determinados intereses especulativos, feito que á súa vez é sistematicamente negado desde a Xunta.

unha Xunta que non quere entrar na análise destas cuestións, e cando as súas políticas forestais, mineiras, enerxéticas, que reforzan a aposta por consolidar unha industrialización da monte, controlada, non polos propietarios, senón polos “piratas” da especulación.

queren que dende a sociedade vexamos que o problema dos lumes responde a outras circunstancias. Isto lembra unha anécdota cando o Prestige, a unha pregunta, pícara, feita a unha señora moi maior en Touriñán, sobre quen fora a culpa da cousa, non dubidou en contestar inmediatamente e segura do que dicía: “a culpa, a culpa, de quen ía ser? … do barco!!”

esta relativización sobre a responsabilidade do problema, feito neste caso desde unha espontaneidade e inocente simpleza argumental é, sen embargo, empregada estratexicamente pola Xunta: “a culpa, de quen vai ser? … dos incendiarios!!”

temos unha Xunta con responsabilidades na materia, que desvirtúa o problema de fondo dos incendios, acusando e poñendo só o centro de atención dos incendios na existencia de delincuentes, os pirómanos, que … ollo!, si existen, pero infinitamente insuficientes coma para explicar a dimensión deste tan grave problema.

os datos son inconmensurablemente desproporcionados para xustificar o problema só nos incendiarios. O de soster na figura do incendiario o problema dos lumes é rotundamente falso

(unha análise do problema estrutural dos lumes)

o lume ten causas estruturais, e para afrontar a súa loita, explicado dun modo rápido, debemos atender a combinación no éxito de solucionar a problemática que ofrecen tres factores ou variables, imaxinade que o expresamos mediante a seguinte fórmula:

loita contra o lume = a + b + c

“a” sería o factor ambiental: biomasa vexetal e bioclimatoloxía fan que a variable “a” sexa máis ou menos alta. Canto máis alta, máis risco.

a respecto da biomasa: vai en función da dispoñibilidade de biomasa e os seus ciclos de crecemento e rexeneración. Isto explica os lumes recorrentes cada certa serie de anos en moitos montes, aqueles peor xestionados, nos que se permite acumular tanta biomasa. Aquí é onde entran a debate as políticas forestais e do monte.

a respecto do clima: as condicións climatolóxicas, o macro e microclima dun territorio (temperaturas, réxime de humidade, ventos, …) condicionan tamén o peso da variable “a”.

preocupan moito as consecuencias do cambio climático, pois isto incrementará máis o risco de lumes en zonas bioxeográficas coma Galiza.

a variable “b”: ten que ver coas políticas na loita contra o lume, e na maneira na que se deseña a estratexia de prevención e extinción, e a súa coordinación co resto de políticas forestais e do monte. Se a variable “a” tende a ser cada vez máis alta, a importancia da variable “b” debería aumentarse para contrarrestar o peso da “a”.

canto máis se destine en prevención máis se reduce o risco do efecto no peso que xoga “a”; sen embargo, descompensar as políticas de prevención a favor de incrementar a extinción ademais de resultar máis caro, é insostible: o que fai é esperar a que chegue o problema para solucionalo.

e xa coma última variable, “c”: que correspondería, agora si, ao factor humano: o incendiario. A Xunta so actúa e sobredimensiona o problema nesta variable: todo é culpa do incendiario, desatendéndose de corrixir o peso das outras dúas variables.

(os números e repercusións deste tipo de catástrofes ambientais)

do que vai de ano xa superamos os 2600 incendios con máis de 16000 has queimadas. Lamentablemente este ano repetiranse lumes en moitos dos montes que recorrentemente arden cada seis, sete ou oito anos.

aí temos o caso do Pindo (89, 2001, 2005, e 2013) soportando grandes episodios de lumes que escapan a calquera control, previsión, planificación, preocupación na xestión a longo tempo, e constatan un fracaso da extinción e dos seus elevadísimos custes millonarios en euros.

esta realidade practicamente é reproducible ao resto de lumes que padecemos. Así o 2013 pasará por deixar desolado, ademais do Olimpo do Pindo, montes como os da Serra da Groba en Oia, o Barbanza, o Larouco, e tamén con casos na comarca de Deza, destacando os continuados lumes sobre o Candán.

unha vaga imparable de lumes que asola o país, ano tras ano, con cifras escandalosas que mostran un problema ambiental e social de escala moi grave.

que país, e que sociedade, pode soportar unha superficie queimada que en 25 anos representa o 20% do seu territorio (equivalente a toda a provincia de Ourense)?

desde que se iniciou o rexistro de lumes (1961) Galiza ten contabilizado máis de 2 millóns de has queimadas, case o 70% do territorio. Unha barbaridade! E o incremento do número de lumes non ten minguado década tras década, lembrándose o ano 1989, con case 200000 has, coma triste marca. Desde aquelas máis de 200000 lumes de importancia foron rexistrados.

trátase dunha situación totalmente insostible que ademais desactiva por completo as posibilidades de facer un rural economicamente competitivo. Un rural vivo. Case 2000 millóns de euros gastados en 25 anos de extinción, detraídos, por suposto, de medios que ben se poderían ter tido investidos para dinamizar todo o rural galego varias veces.

que tería sido das explotacións agrogandeiras, da súa innovación e fomento da alta calidade dos seus produtos; do noso sector forestal camiñando cara unha produción de calidade de madeiras nobres; dos nosos ríos, abastecemento de auga, e fondos de ría co seu poder marisqueiro; ou do estado da nosa biodiversidade, dos nosos espazos protexidos e das súas oportunidades tamén para o desenvolvemento turístico e socioeconómico, lamentando que nos últimos anos temos incrementado a perda irreversible de hábitats moi singulares e raros, ou o número de especies en perigo de extinción?

en definitiva, que tería sido da calidade de vida e das oportunidades de xerar riqueza no rural da Galiza actual, de non terse detraído tal barbaridade de fondos para extinguir o lume? Para ser conscientes da cifra, 350 millón de euros son a previsión de investimento da política agraria comunitaria (PAC) para Galiza no período 2014-2015.

visto desde esta perspectiva, mentres que padezamos os lumes, o rural galego será menos competitivo fronte outros territorios (estatais ou europeos) de vocación agrogandeira e forestal mentres que padezamos a lacra dos lumes.

desde a sociedade todos temos que traballar para demandar unha acción política que recupere as potencialidades que o rural galego pode ofrecer, reprendendo a aqueles políticos, aqueles partidos cómplices da desconstrución do rural, que auspician políticas que defenden intereses especulativos de terceiros, e que permiten que o monte galego afogue.

os múltiples recursos que o monte ofrece deben ser abordados desde o seu aproveitamento multifuncional, e ben asentados no enfoque de conciliar a súa rendabilidade económica, que non só debe ser formulado desde criterios exclusivos de máxima produción – rendabilidade, para pasar a construírse cun peso importante, tamén, da función social e ambiental que igualmente nos proporciona.

a biodiversidade presente en bosques, matogueiras, nas correntes de auga e vexetación asociada proporcionan uns beneficios ecosistémicos que á longa resultan, incluso, máis importantes que a súa substitución por monocultivos forestais.

os recursos ecosistémicos propician outros recursos complementarios que non se deben desbotar, de ocio, como son a súa contribución á calidade paisaxística, ou coma elementos fundamentais para albergar espazos naturais protexidos, parques, Rede Natura.

son precisamente estes espazos protexidos os que deberían de marcar a pauta ou modelo de xestión exemplar no que buscar despois experiencias a reproducir para o resto do territorio.

www.lavozdegalicia.es

pola contra, contamos cunha das redes de espazos protexidos máis escasa do estado, incumprindo a Xunta a aplicación das disposicións leais para a súa conveniente xestión, e desprovistos dos fondos e instrumentos necesarios para garantir o seu éxito coma modelo de xestión do territorio. Nestas condicións a resposta desde o rural cara estes espazos é contraria, simplemente pola aprendizaxe na prohibición de usos aplicados, a negación de alternativas, a falta de explicación das vantaxes que poderían supor, e que non ven acompañada das medidas económicas que corresponderían aplicar para darlle sentido a estas figuras de protección.

reivindiquemos un monte vivo, un rural de oportunidades para todos, propietarios e sociedade en xeral,

demandemos políticas que fortalezan todas as vertentes e funcións que o monte ofrece,

acabemos coa especulación e os intereses creados no rural para beneficio duns poucos,

para poñer fin a décadas de lumes que desolan o noso territorio, o noso patrimonio, e que tanto nos custa a todos.

martiño nercellas

lalín, a 29 de setembro de 2013